Ansiklopedi Nedir? Ansiklopedi Çeşitleri Nelerdir?

Değişen ve gelişen teknolojik şartlar, insanoğlunun her alandaki alışkanlıklarını değiştirmiştir. Geçmişte sıklıkla kullanılan bir takım yöntemler, unutulmuş yerini çok daha farklı tekniklere bırakmıştır. Bunlardan biri de kişilerin ulaşmaya çalıştığı veriye ulaşırken kullandığı yöntem ve tekniklerdir.

Günümüzde, hayatımızın her alanının içerisinde olan bilgisayar teknolojileri ve internet kullanımı sayesinde, ulaşmak istediğimiz veriler standart bir ifadeyle ‘bir tık’ kadar uzağımızdadır. Saniyeler içerisinde tasarlanmış arama motorları üzerinden aradığımız veriye ulaşmamız söz konusu olur. Yine birkaç saniye içerisinde, aynı veriye ait farklı kaynaklara, söz konusu veri ile ilgili tezlere ve antitezlere, uzman kişilerce yapılan çalışmalar, görüş ve önerilere ulaşmamız mümkündür. Ancak internetin ve bilgisayarın günümüzde olduğu kadar yaygın olarak kullanılmadığı dönemlerde ki bu dönemler, 20 yıl kadar kısa bir geçmişi kapsar, kişiler ulaşmak istedikleri verilere ansiklopedi adı verilen, her konuda bilginin belli kurallar çerçevesinde depolandığı kaynak kitaplar aracılığıyla ulaşmaktaydılar.

Ansiklopedi ne demek? kelime anlamı olarak incelendiğinde, dönemin, söz konusu verilerine dair, belli bir kural ve düzen çerçevesinde oluşturulmuş, kapsamlı olarak hazırlanan kapsamlı kaynak kitaplardır. Ansiklopediler,  belli bir düzen dâhilinde bir araya getirilmişlerdir. Alfabetik sıraya göre tasarımları yapılır ve set olarak tasarlanırlar. Çünkü söz konusu bilgilerin tek bir kitap içerisinde depolanması eylem bazında gerçekleştirilebilse de kullanış bakımından zorlayıcı olacaktır. Ansiklopediler içerisinde yer alan verilerin, tek bir kitap halinde hazırlanmış olması, devasa boyutlarda ve sayısız sayfaya sahip olan bir kitabın oluşturulması anlamına geldiğinden, fasikül olarak hazırlanır ve alfabetik dizilime göre sınıflandırılırlar.

Bir dönemin, edinilmek için çokça çaba harcanan kıymetli kaynak kitapları olan ansiklopediler, zaman içerisinde, meydana gelen teknolojik gelişmelerle birlikte işlevini kaybetmiş ve yerini ‘modern’ araştırma tekniklerine bırakmışlardır. Zaman içerisinde unutulmuş ve evlerden uzaklaştırılmışlardır.

Ansiklopedi Türleri

Ansiklopedilerde söz konusu bilgilerin belli bir düzen dâhilinde sınıflandırıldığını belirtmiştik. Sadece bilgilerin sınıflandırılması olarak değil, ansiklopedilerin içeriğinde yer verdikleri verilerin türlerine göre de bir takım sınıflandırmaları bulunur. Bir ansiklopedi, içerdiği bilgilere, hitap ettiği hedef kitleye, hazırlanış biçimine, anlatım ve şekil bakımdan değişen özelliklerine göre sınıflandırılır.

Konularına Göre Ansiklopedi Türleri

Ansiklopediler içeriğinde yer alan konulara göre genel konulu ansiklopediler ve özel konulu ansiklopediler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Genel konulu ansiklopedilerin içeriğinde yer alan bilgilerin herhangi bir sınırlandırması bulunmaz ve yer vermek istedikleri konulara herhangi bir sınırlama söz konusu olmaksızın genel manada ve genel bir anlatımla yer verirler.

Özel konulu ansiklopediler ise, belli bir konu hakkında detaylı bilgi vermektedirler. Seçilen herhangi bir konu ya da uzmanlık alanına dair derinlemesine bilgi verilen ve söz konusu alnın ilişkisi olmayan alanlara sapmayan ansiklopedi türleridir.

Düzenleniş Biçimlerine Göre Ansiklopediler

 Düzenleniş biçimi bazında değerlendirildiğinde ansiklopediler; alfabetik ve sistematik olarak ikiye ayrılmaktadırlar.

Alfabetik ansiklopediler; içerik olarak alfabetik olarak sıralanmış olan kaynak kitaplardır.

Sistematik ansiklopedilerde ise; bilgi aktarımı sağlanan söz konusu konu ile ilgili, alıntılarla, hatırlatmalarla ve farklı konularla yapılan bağdaştırmalarla içerikler hazırlanır. Yani sistematik ansiklopedilerde, herhangi bir konuya dair bilgi aktarımı sağlanırken, içerikte farklı bir sayfaya yönlendirme yapılarak, o sayfa üzerinden bilgi alınması önerilebilir.

Hitap Ettikleri Okuyucu Kitlesine Göre Ansiklopediler

Hedef kitleye göre ansiklopediler genel ve özel olarak ikiye ayrılmaktadır.

Genel hedef kitleye sahip ansiklopedilerde belli bir zümreye hitap söz konusu değildir. Genel manada ve herkesin anlayabileceği bir biçimde anlatım yapılır. Herkesin anlayabileceği konulardan derlenir.

Özel hedef kitleye sahip ansiklopediler ise, belli bir konuya dair teknik bilgi verir ve konuya vakıf kişiler tarafından anlamlandırılabilen teknik terimlerle süslenmiştir.

Hazırlanış Biçimine Göre Ansiklopediler

İçerik biçiminin hazırlanma tekniğinin kastedildiği ve buna göre sınıflandırılan ansiklopedi türleridir. İçeriğin derlenmesine göre telif ansiklopediler, adapte ansiklopediler ve tercüme ansiklopedilerdir.

Telif ansiklopedilerde; içerikte yer alan veriler alıntı yapılara hazırlanır ve bu anlamda içeriğin tamamı telif içerir.

Adapte ansiklopediler; belli bir kısmı yabancı bir kaynaktan çevrilmiş ve dilimiz kurallarına ve dönemin şartlarına uyarlanmış olan ansiklopedi türleridir.

Tercüme ansiklopedilerde ise; daha öncesinde yazılmış başka bir kaynağın içeriği olduğu gibi tercüme edilmiş ve söz konusu ansiklopediye aktarılmış anlamı vardır.