Birinci Dünya Savaşı (1914 – 1918)
Yeryüzünde meydana gelen hemen her savaşta olduğu gibi, 1. Dünya Savaşı olarak adlandırılan ve yeryüzünde bulunan hemen her ülke ve ulusun etkilendiği bu savaşın, nedeni de temelde ekonomik dengeler kurulurken, üstünlüğün yakalanması isteğidir. Savaşın tarafları ittifak devletleri ve itilaf devleri olarak iki ayrı devletler topluluğundan oluşur.
Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri
- Dünya savaşının en önemli nedenlerinden biri sanayi devrimi olmuştur. Sanayide gerçekleşen devrim sonrası, güçlü devletler ham madde ve pazar arayışına girmişlerdir. Bunun sonucunda ise bu devletler arasın da sömürgecilik hızlanmaya başlamıştır. Sömürge yarışına giren devletler, birbirleri ile olan üstünlük mücadelesini ileriye taşıyarak sanayilerini daha da geliştirmeye başladılar. Sadece sanayide gelişim göstermeyip, beraberinde silahlanmaya da hız kazandırdılar.
- Dünya savaşının başlamasında rol oynayan bir diğer faktör ise, Fransız İhtilali olmuştur. Fransız İhtilali ile beraber, Milliyetçilik ilkesi ortaya çıkmış ve çok uluslu devletlerde yaşayan azınlıkların isyan etmelerine zemin hazırlamıştır. Bu isyanlardan en çok etkilenen devletler ise, Osmanlı devleti ile Avusturya-Macaristan imparatorluğu olmuştur.
- Dünya savaşının önemli nedenlerinden biride, Almanya’nın sömürge yarışına katılma sürecinin gecikmiş olmasıdır. Bunun nedeni ise siyasal birliğini tamamlamakta gecikmesidir. Almanya, sanayi ve Pazar arayışına geç girmiş olmasına rağmen, bir taraftan da İngiltere’nin sömürgelerine saldırırken, bir taraftan da, zengin kömür yataklarının bulunduğu, Alsas-Loren bölgesini işgal ederek Fransa’nın elinden almıştır. Bunun neticesinde Fransa’nın bölgeyi geri almak istemesi ile beraber Fransa –İngiltere yakınlaşması başladı.
- Siyasal birliğini tamamlamakta geciken bir diğer ülke ise İtalya olmuştur. İtalya sömürgecilik yarışına hızla katılmış ve ilk olarak da, Kuzey Afrika ve Doğu Akdeniz sınırlarına yayılmaya başlamıştır. Siyasal birliklerini geç tamamlamış olmalarına karşın İtalya ve Almanya hızlı bir şekilde sömürge yarışında etkili olmaya başlamışlardır. Bunu gören İngiltere imparatorluğu tedirgin olmaya başladı. bu gidişattan endişelenen İngiltere, uzak doğuda bulunan sömürgelerine giden deniz yolunda güvenliği kontrol etmek için mısırı işgali altına aldı. Almanya’nın bir tehdit olacağını düşündüğünden Rusya ile yakın ilişkilere başladı.
- Dünya Savaşı nedenleri arasında olan Avusturya- Macaristan imparatorluğunun yürütmüş olduğu siyasetlerdir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Balkanlarda ve Doğu Avrupa’da üstünlük sağlayıp bu bölgelere hakim olmak istedi, fakat bu bölgeye hakim olmak isteyen tek devlet kendisi değildi. Bu bölgede gözü olan bir diğer devlet Rusya olmuştur. Bu bölgeler Rusya için yayılma sahasıydı. Ruslar “Panslavizim” politikasını öne sürerek balkanlarda yaşayan Slav’ları, Osmanlı devletinden çıkarıp kendi himayesine alarak, balkanların üzerinden Akdeniz’e hakim olmak istedi.
- Dünya savaşının en önemli nedenleri arasında görebileceğimiz nedenlerden biri de Osmanlı mirası ile ilgili yaşanan sorunlardı. Osmanlı gerileme ve dağılma döneminde olmasından kaynaklı, Balkanlarda ve Orta doğu da otorite boşluğundan kaynaklı ortaya çıkan bu sorunlar, Avrupa devletlerinin iştahını kabartmış ve bu bölgeler üzerinde planlar yapmaya başlamıştır. Bu boşluktan kaynaklı olarak, balkanlarda, Rusya ve Avusturya sömürge mücadelesi, Hindistan’a giden yollara hakim olmak isteyen İngiltere ve Suriye üzerinde emelleri olan Fransa’nın bu bölgede sömürge arayışı birinci dünya savaşının çıkmasına zemin hazırlamıştır.
1. Dünya Savaşının Başlama Süreci
1.Dünya savaşı nedenlerinden dolayı devletler arasın da çeşitli ittifaklar ve yakınlaşmalar başladı.
İttifak Devletleri; Almanya önderliğinde, Avusturya-Macaristan ve İtalya amaçları doğrultusunda ittifak devletlerini oluşturdular.
İtilaf Devletleri; İngiltere önderliğinde, Fransa ve Rusya amaçları doğrultusunda itilaf devletlerini oluşturmuşlardır.
Avrupa’da siyasi durum, 20. yüzyılın başlarında karışık bir durumdaydı. Ortam oldukça gerilmişti ve bu durum savaşın çıkmasında uygun şartları sağlamıştı. Bu gerilmiş ortamda, Saraybosna ziyaretine giden Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand, ziyaret esnasında bir Sırp’lının saldırısına uğrayarak hayatını kaybetti. Bu durum savaşın başlamasının görünen bahanesi olmuştur.
Bu saldırı sonucu Avusturya-Macaristan imparatorluğu sorumluluğu Sırbistan’a yükleyerek 28 Temmuz 1914 tarihinde Sırbistan’a savaş ilan etti. Bu savaş birinci dünya savaşının başlangıcı oldu.
Savaşın başlaması ile beraber yaşanan en önemli olaylardan biride, Anadolu’da toprak sahibi olma sebebiyle İtalya’nın ittifaktan ayrılarak itilaf devletleri safına geçmiş olmasıdır.
Avrupa bölgesinde başlayan savaş, Osmanlı devleti, ABD ve Japonya’nın da katılması ile beraber birinci dünya savaşı başlamıştır. Osmanlı, ittifak devletleri safında yer alıyordu. ABD İtilaf Devletleri, Japonya ise Uzakdoğu alman sömürgeleri sebebi ile itilaf devletlerinin yanında yer almıştır.
Osmanlı devletinin savaşa katılma nedenleri;
Osmanlı devleti başlarda tarafsızlığını ilan etmiş olsa da, jeopolitik konum sebebi ile yeni cephelerin açılmasını isteyen Almanya bir yandan da Osmanlı’nın halifeliğinden yararlanmak istemesinden savaşa katılımı için zorlamıştır.
Bir yandan itilaf devletleri Osmanlı’ya, savaşa katılmaması karşılığında, kapitülasyonların kaldırılıp, maddi yardımın sağlanacağı vaadinde bulundu. Fakat İttihat ve Terakki Cemiyeti Almanların savaşı kazanacağına inanıyor ve bu nedenle toprakların geri alınabileceğini düşünüyordu. Bu nedenden dolayı kapitülasyonları tek taraflı fes ederek kaldırıldığını ilan etmiştir. Midilli ve Yavuzlu adı verilen Osmanlı gemileri Rus limanlarını bombardımana tuttular. Böylece Osmanlı savaşa dolaylı olarak katılmış sayıldı.
Osmanlı devleti 1.Dünya savaşında açtığı cepheler;
- Kafkasya cephesi
- Kanal cephesi
- Hicaz ve yemen cepheleri
- Irak cephesi
- Suriye ve Filistin cepheleri
- Çanakkale cephesi
I.Dünya Savaşı Sonuçları
- Avrupa ve Asya devletleri arasındaki denge tamamen değişmiştir.
- Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Rusya tarih olmuştur.
- Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya ve Macaristan devletleri kuruldu.
- Siyasi anlamda yeni rejimler ortaya çıktı.
- Yenilmiş devletlerin imzalamak zorunda kaldığı ağır şartlar 2. Dünya savaşına zemin hazırlamıştır.
- Sömürgecilik anlayışı “mandacılık” olarak değişti.
- Osmanlı devleti parçalandı, Hıristiyan azınlıklar ve Müslüman Araplar bağımsızlık ilan etti.
- Cemiye-i Akvam ( Milletler Cemiyeti) uluslar arasında barış ve güvenliği sağlama birliği kuruldu.
Yenilen devletlerin imzaladığı anlaşmalar;
- Almanya: Versay
- Avusturya: Germain
- Macaristan: Riyanon
- Bulgaristan: Nöyyi
- Osmanlı: Sevr