Biyom Nedir, Çeşitleri Nelerdir?

 Biyom, aynı iklim koşulları altındaki, bir bitki örtüsünün egemen olduğu, o bölgede ise yaşam süren hayvanların bulunduğu yerleri belirten çevrebilim terimidir. Biyom nedir? Sorusunun cevabı teknik anlamda böyleyken, Biyom ne demek? Sorusuna sözlük ve ansiklopedik bilgiler de bulacağımız yanıt ise; kendine özgü iklimi, bitki örtüsü ve hayvanları barındıran coğrafi bir bölgeye verilen isimdir.

Aynı zamanda biyoklimatik bir manzara veya biyotik alanlar olarak da bilinir (ve bir eko bölge veya bir ekolojik bölge ile karıştırılmamalıdır), iklimi, florayı ve faunayı paylaşan gezegenin belirli bir parçasıdır .

Biyo ne demek? Sorusu ise biyom kelimesinin kökünü oluştura biyo kelimesinin ne anlama geldiğini araştırmak için sorulur. Biyo kelimesi, Yunancadan gelir ve hayat anlamındadır.

Bir biyomda pek çok ekosistem olabilir. Biyomların çeşitlerini inceleyelim.

Biyom Çeşitleri

Biyom çeşitlerine geçmeden önce, biyom ne demek biyolojide bir de bu açıdan tanıyalım. Coğrafi faktörler, Dünya’nın her yerinde aynı olmayabiliyor bu nedenle canlılar da kendilerine hayatlarını devam ettirebilecekleri en uygun yaşam alanını bulmuşlardır. Biyomlar, Dünya üzerinde genellikle, aynı enlem üzerine bulunurken, çeşitlilik açısında;  karasal biyomlar ve su biyomları olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Karasal Biyomları

Karasal biyomlar, büyük ekosistem tiplerinde oluşurken, ilgili bölgeye hâkim olan iklim koşullarınca kararlı yapıdaki bitki komünlerine göre sınıflandırılır. Her ne kadar biyom haritalarında kesin çizgilerle sınırlandırılmış olsa da bazı noktalarda iç içe geçmiş gruplar görebileceğimiz için, doğadaki sınırlarında netlik olduğunu söylemek zordur. Belirtilen ortak geçiş alanları, bazen dar bir mesafe bazen geniş mesafeleri ifade edebilmektedir.

Karasal biyomlar da kendi içerisinde çeşitlilik göstermektedir.

• Kutup Biyomu: Antarktika ve Grönland’da görülen kutup biyomu, bölgenin düşük sıcaklıkta olması ve yetersiz yağış miktarından kaynaklı olarak bitki örtüsüne sahip değildir. Kutup biyomunda sık rastlanan canlılar; kutup ayısı ve penguendir.
• Tunda Biyomu: Alaska kuzeyi, Kanada kuzeyi, İskandinav Yarımadası kuzeyi ve Rusya’nın kuzey kesimlerinde görülen Tunda Biyomunun bitki örtüsü; ot, kara yosunu ve likenlerdir. Tundra biyomunda görülen hayvan türleri; ren geyiği, kutup ayısı, kutup tilkisi ve bazı kuş türleri sık rastlanan canlılardır.
• Dağ Biyomu: Özellikle yüksek dağlar olan; Himalaya dağları, And dağları, Alp dağları, Kafkas dağları gibi bölgelere verilen isimdir. Seyrek bitki örtüsüne sahip bu biyomda; subalpin, çayır ve iğne yapraklı ağaçlar görülürken, tibet öküzü ve kartal ise sık rastlanan hayvan türleri arasında yer alır.
• İğne Yapraklı Orman Biyomu: İskandinav Yarımadası güneyi, Sibirya güneyi, Kanada güneyi, Alaska güneyi ve Doğu Avrupa’nın soğuk bölgelerinde görülen bu biyomda, kış mevsimi uzun yaşanır, sıcaklık farkı nedeniyle ise tohumlama dönemleri kısadır. Kurt, kunduz, su samuru, ayı gibi hayvanlar sık rastlanan türlerdir.
• Çöl Biyomu: Afrika Kuzeyi, batı Arap Yarımadası, İran orta bölgesinde, Avustralya orta bölgesinde ve ABD orta bölgesinde görülen çöl biyomunda, bitki örtüsü oldukça seyrektir. Bu biyomda yaşamını sürdürebilen bitki bünyesinde su depolayarak uzun süre idare edebilen kaktüstür. Fare, akbaba, kertenkele, örümcek, akrep, yılan, deve gibi susuzluğa dayanıklı hayvanlar çöl biyomunu kendilerine yaşam bölgesi olarak seçmişlerdir.
• Savan Biyomu: Akasya ve baobap gibi seyrek görülen, uzun ot ve çalılık gibi yayın görülen bir biyom olan savan biyomu, Afrika’nın doğusu ve batısı ile Avustralya’nın güneydoğusu ve Brezilya’nın güney bölgesinde görülmektedir. Devekuşu, fil, babun, timsah, gergedan, aslan, çita, zürafa, zebra gibi hayvanlar ise bu biyomda sıklıkla görebileceğimiz canlılardır.
• Ilıman Kuşak-Yaprak Döken Orman Biyomu: Çin, Doğu Avustralya, Batı Kanada bölgelerinde görülen bu biyomda, geniş ve iğne yapraklı ağaç toplulukları görülür. Samur, kartal, ayı, geyik gibi hayvanlar yaygın türlerdir.
• Ilıman Çayır Biyomu: Kurak ve sıcak bölgelerde görülen ılıman çayır biyomunun bitki örtüsü çayırdır. Arjantin, ABD, Orta Asya, İran, Anadolu gibi bozkır, serin ve nemli bir yaza sahip bölgelerde görülür. Bufalo, geyik, lama, antilop, tavşan, serçe, tilki ise bozkırlarda görülen hayvan türleridir.
• Çalı Biyomu: Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler, ABD Kaliforniya eyaleti, Şili orta bölgesi, Güney Afrika Kap Bölgesi ve Avustralya’nın güney batısında görülen çalı biyomundaki bitki örtüsünü oluşturan türler; uzun köklü kısa boyludur. Maki ve garig gibi yaprak dökmeyen bitkilere rastlanırken; çalıkuşu, puma, keçi ise sık görülen hayvan türleridir.
• Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu: Dünya üzerindeki biyolojik türlerin yaklaşık %50 – % 70’lik bir kısmını barındıran, bu biyomun atmosfere kazandırdığı oksijen seviye oldukça yüksektir. Birçok bitkiyi de bünyesinde barındıran bu biyomda genellikle geniş yapraklı bitki mevcudiyeti fazladır. Sık görülen hayvanlar; yılan, kaplan, orangutan, şempanze, fil, kelebek, kurbağadır. Tropikal Yağmur Ormanları Biyomunun yaşandığı yerler; Endonezya Adaları, Kongo Havzaları ve Amazonlardır.

 Su Biyomları

Dünyamızın büyük bir kısmının sularla kaplı olması su biyom alanlarının da çok geniş alanlar kaplamasını sağlamaktadır. Su biyomları; tatlı su biyomları ve tuzlu su biyomları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

1. Tatlı Su Biyomları

Suyun içerisindeki tuz oranının %1’den az olduğu bölgelere tatlı su biyomu denilmektedir. Tatlı su biyomları ikiye ayrılmaktadır.

• Göl Biyomları: Göller, kara ve su ekosistemlerinin iç içe olduğu bölgelerde bulunan, büyüklükleri değişiklik gösteren biyomlardır. Birçok özelliği bünyesinde barındıran göl biyomlarında, birçok canlı için uygun yaşam ortamı meydana gelebilmektedir. Göl biyomlarında; sazan, turna, levrek ve kurbağa gibi canlılara yaşamını sürdürmektedir.
• Akarsu Biyomları: Akarsular, tek yönlü hareket eden sulardır. Birçok bölgeyi dolanarak, yapısına zengin mineraller katan akarsular, besin ve oksijen bakımından da zengin olduğu için, çok fazla canlıya ev sahipliği yapar. Akarsularda; sazan, turna, levrek yaşayabilir.

2. Tuzlu Su Biyomları

Tuzlu su biyomlarında, %3’lik bir tuz derişimi vardır. En büyük tuzlu su biyomları; deniz ve okyanuslardır. Su biyomlarında derinliğe göre farklı tür ve yapılarda canlılar bulunabilir. Deniz ve okyanuslardaki canlı çeşitliliğinin fazla olduğu yerler üst kısımlardır. Tuzlu su biyomlarında, derinlik arttıkça canlı sayısı azalır. Çünkü tuzlu su biyomlarında derinlik arttıkça oksijen artarken, canlı yaşamını olumsuz etkileyen bazı gazlar da ortaya çıkar.

Tuzlu su biyomu olan denizde; hidrozoanlar, süngerler, sert ve yumuşak mercanlar, anemonlar, salyangozlar, midyeler, mürekkep balıkları, yassı kurtlar, denizkestaneleri, denizyıldızları, deniz salatalıkları ve deniz ahtapotları bulunur.

Tuzlu su biyomu olan okyanuslarda ise; mavi balina, dev kalamar, dev isopod, oluklu balina, dev pasifik ahtapotu, manta vatozu, güney deniz fili, ispermeçet balinası, dev kürek balığı, dev tüp solucanı, caribbean barrel sponge, aslan yeleli denizanası dışında; balina köpek balığı, dev denizyıldızı, japon örümcek yengeci, Portuguese Man-Of-War, büyük beyaz köpek balığı, dev deniz tarağı gibi canlıların baskın olduğu türler başta olmak üzere daha birçok canlı çeşidi bulunmaktadır.