Büyük Buhran Nedir? Nedenleri ve Sonuçları Nelerdir?

Büyük Buhran, 1920’lerin sonlarından, 1930’lara kadar Dünya çapında etkileri olan ekonomik bir bunalımdır. Amerika Birleşik Devletlerinde, 24 Ekim 1929 tarihinde, diğer adıyla “Kara Perşembe” olarak bilinen bu ekonomik bunalım patlak verdi. Panikleyen yatırımcıların 13 milyonluk rekor bir hisse senedi satmasıyla başladı.

1929 Büyük Buhran olarak da kayıtlara geçen bu dönemde, sonraki dört işlem günü boyunca, ABD hisse senetleri için popüler olan Dow Jones Industrial Average pazarının yaklaşık %25 düştü. Sonraki üç yıl boyunca düşmeye devam etti ve Ekim 1929 ile Temmuz 1932 arasında yaklaşık %90 değer kaybetti. Borsanın bu çöküşü, , tüketici harcamalarını ve ticari yatırımları önemli ölçüde azalttı. Sonuç olarak, ABD GSYİH’si Büyük Buhran’ın ilk yıllarında önemli ölçüde düşerek 1929’da 104,6 milyar dolardan 1933’te 57,2 milyar dolara düştü.2008 ile 2009 arasında Büyük Durgunluğun zirvesindeyken GSYİH sadece %2 düştü. On yıllar boyunca ekonomik felakete neyin sebep olduğu konusunda tartışmalar devam etti ve ekonomistler bir dizi farklı düşüncelere bölündüler. Geniş anlamda, olaya, aşırı iyimser yatırımcı hissi, bunu takip eden tüketiciler ve işletmeler için kolay kredi kullanılabilirliği neden oldu diyebiliriz.

Yatırımcı iyimserliği ve tüketici harcamaları büyük olasılıkla 1920’lerin savaş sonrası yıllarında teşvik edildi. Dünyanın dört bir yanındaki vatandaşlar ve hükümetler geçim kaynaklarının artık tehlikede olmadığından rahatlamışlar ve odaklarını yeni hayatlar inşa etmeye kaydırmışlardır. Bankalar ve alacaklılar bu yeni güveni krediyi daha erişilebilir hale getirme ve kredi işlerinden kâr etme fırsatı olarak gördüler. Neredeyse on yıl boyunca, krediler ve ipotek yoksul bireylere ve işletmelere verildi. Sonunda, yüksek tüketici krediler ve ulusal borç piyasaları çökertti.

Büyük Buhran Nedenleri

Borsa çöküşünün etkisi, Wall Street’teki yatırımcılar arasında paniğe neden oldu ve borsadan yaklaşık 30 milyar dolar silindi. Bu, bankalar gibi diğer büyük finansal kurumların çökmesine neden oldu. 1929 Büyük Buhran, borsa çöküşünün ardından 5000 civarında bankanın iflas ettiği söyleniyor. Bu bankalardan biri de Avusturya’nın en önemli bankası olan Boden-Kredit Anstalt’tı.

Tüketici harcamalarında ve yatırımlarda önemli bir düşüş yaşandı, bu da endüstriyel üretimde büyük bir düşüşe ve şirketlerde çalışanların işten çıkarılmasına neden oldu. 1933’e gelindiğinde işsizlik oranı %25’e yükseldi ve ABD’nin GSYİH’sı deflasyon nedeniyle değerinin yarısına indi. Ekonomide yaklaşık 15 milyon iş kaybedildi. Büyük Buhran’ın diğer önemli etkisi, birçok çiftçinin Orta Batı Amerika’da kuraklık ve aşırı ekim nedeniyle mülklerini kaybetmesiydi. Bu, tarım arazilerini yok eden Dust Bowl olarak biliniyordu.

Büyük Buhran nedir? Rakamlarla büyüklüğünü görerek, detaylı olarak öğrenmiş olduk. Büyük Buhran nedenleri inceleyelim.

• Amerika Merkez Bankası tarafından uygulanan sıkı para politikaları nedenlerin başında geliyor.
• 1929 yılında borsa çöküşü bunalımın başlangıç nedenleri arasında yer alıyor.
• Borsa çöküşünün etkisi, bankaların başarısızlığı, daha fazla insanın bankalardan tasarruflarını çekmesiyle kapanmaya yol açtı.
• Tasarrufların azalması nedeniyle satın almalarda azalmalar yaşandı.
• Smoot-Hawley Tarifesinin veya 1930 Tarife Yasasının kabulü, ithal mallara yüksek vergiler koydu. Buna misilleme olarak, ticaret ortakları ABD’de üretilen mallara yüksek tarifeler uyguladı ve bu da 1929-34 yılları arasında dünya ticaretinde yaklaşık üçte iki oranında bir düşüşe neden oldu.
• Kuraklık ve çiftçilik uygulamalarından kaynaklanan çevresel bozulma, toprağın korunmasına yardımcı olmadı ve tarım dışı geniş alanların oluşmasına neden oldu. Bu, Dust Bowl olarak biliniyordu. Buna ekinleri ve çiftlik hayvanlarını yok eden toz fırtınaları da eşlik etti.

Büyük Buhran Nasıl Sona Erdi?

1932’de ülke, Franklin D. Roosevelt’i başkan olarak seçti. Büyük Buhranı sona erdirmek için federal hükümet programları oluşturma sözü verdi. 100 gün içinde New Deal’ı yasalaştırdı ve ömrü boyunca 42 yeni ajans kurdu. Bunlar, istihdam yaratmak, sendikalaşmaya izin vermek ve işsizlik sigortası sağlamak için tasarlandılar. Bu programların çoğu hala var. Ekonomiyi korumaya ve başka bir bunalımı önlemeye yardımcı olmayı amaçlıyorlar.

Büyük Buhranın sona ermesinin asıl sebebini açıklamış olsak da bunun dışında birkaç öne çıkan faktör daha vardır

1.     Yeni Anlaşma

New Deal, Franklin Roosevelt tarafından yürürlüğe konan politikaları ifade eder. O sırada Amerika Birleşik Devletleri’nin yeni seçilmiş başkanıydı. Acil Banka Yasası, Acil Çiftlik İpotek Yasası ve Tarımsal Uyum Yasası gibi politikaları yönetti.

Bu politikalar, ekonomiyi istikrara kavuşturmak ve çiftçilerin ve mahsullerinin güvenliğini sağlamak amacıyla uygulandı.

Tüm bu politikalar ve diğer yeni politikalar ekonomiye istikrar kazandırmanın yolunu açtı.

2.     İkinci Dünya Savaşı

Bazı ekonomistler, İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasının Büyük Buhran’ı sona erdiren faktörlerden biri olduğunu öne sürüyorlar. ABD’nin savaşa katılması nedeniyle, hükümet harcamaları önemli ölçüde arttı ve daha fazla istihdam sağladı.

Bu, 2. Dünya Savaşı‘nın sonunda vergi ve düzenleme alanlarındaki keskin düşüşle birleşti ve Büyük Buhran’ın sona ermesine önemli ölçüde katkıda bulundu.

Büyük Buhran Sonuçları

Yaşanan bu sıkıntılı dönem her ne kadar sona ermiş olsa da bazı olumsuz sonuçlar yaratmıştır.

• Yaşanan çöküş, birçok banka ve şirketin iflas etmesine neden olmuştur.
• Bu çöküş, büyük çapta işsizlik yaşanmıştır. 1931 yılında, sadece Amerika’da 6 milyon işsiz ortaya çıkmıştır.
• Yaşanan buhran dönemi tarım sektörüne de etki etmiştir. Bu kriz sonucunda çiftçilerin %25’i topraklarını kaybetmiştir.
• 1929 – 1932 yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerinde fabrikaların yarısına yakını kapanmıştır.
• Kriz sadece Amerika Birleşik Devletleri sınırları içerisinde kalmamış diğer devletleri de etkilemiştir. Krizin ilk sıçradığı devletler İngiltere ve Almanya olmuştur. Avrupa’da işsiz oranı %30’lara çıkmıştır.
• Uluslararası ticaret hacminde yaklaşık %60 daralma olmuştur.
• Global etkilere sahip bu kriz, 2.Dünya savaşının yaşanmasında büyük rol oynamıştır.

Büyük Buhran Türkiye’ye Etkileri

Büyük Buhran, diğer ülkeleri de etkileyen global çapta bir kriz olduğunu belirtmiştik. Türkiye’ye de sıçrayan bu ekonomik kriz, devletçi bir ekonomi politikası benimsenmesini sağlamıştır. Bu kriz nedeniyle ülkemizde de dış ticaret açığı artmış, halkın alım gücü düşmüş, işsizlik oranı artmıştır.

1929 Dünya Ekonomik Krizi Türkiye’nin aldığı önlemleri inceleyelim.

• Dış ödemelerde takas yöntemi tercih edilmiştir.
• İhracat teşvik edilmiş edilmiştir.
• İhraç mallarında belirli bir standart sağlanmaya çalışılarak, kalite kontrol zorunlu hale getirilmiştir. Bu konuyla ilgili görev, 1934 yılında kurulan Türk Ofis kurumuna verilmiştir.