Dandanakan Savaşı Nedenleri, Sonuçları ve Önemi

Dandanakan Savaşı, 1040 yılında, Selçuklu Devleti ile Gazne Devleti arasında Merv şehri yakınlarında gerçekleşmiş bir muhaberedir. Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Dandanakan Savaşı, 36 bin kişilik (20.000 süvari, 16.000 okçu) Selçuklu ordusuyla 100.060 kişilik Gazne Ordusu (70.000 süvari, 30.000 piyada, 60 Savaşı fili) arasında gerçekleşmiş bir savaştır.

Dandanakan Savaşının öncesine bakıldığı zaman; Oğuz Boylarını yerleştirecek bir yurt arayışı içerisinde olan Çağrı ve Tuğrul Beyleri görürüz. Devlet kurma telaşında olan Çağrı ve Tuğrul Bey, boylarını Horasan’da tutup, bir yandan da bu bölgeye hâkim olan Gaznelilere karşı sürekli akınlar düzenleyerek, onlara ait şehirleri almaya çalışıyorlardı. Bu şekilde, 20 yıl boyunca devam eden akınlarla, Selçuklular; Gaznelilerin birçok şehrini ele geçirip, Selçuklu Devletinin bağımsızlığını da ilan etmişlerdir. Zamanın Gazne hükümdarı olan Sultan Mesud, akınlarla başlayıp, şehir kayıpları ve Selçuklu Devletinin bağımsızlığını ilan etmesi olarak devam eden bu süreçten oldukça rahatsızdı. Bu duruma son vermek için zırhlı birliklerden oluşan bir ordu kurarak, 1038 yılında Selçukluların üzere sefere çıktı.

Gazne Hükümdarı Sultan Mesud, 16 Ocak 1040 tarihinde Nişabur şehrine girdi. Aşırı tahribata uğramış bu şehirde; Gazne ordusu, yiyecek sıkıntısı çekti. Bunun üzerine Sultan Mesud, çevre vilayetlerden getirdiği yiyeceklerle takviye yayıp, ordusunu Selçuk topraklarında ilerletti. İlerleyişimi Merv şehrine doğru devam ettiren, Gazne ordusu, su ve yiyecek kaynakları bulamıyordu, çünkü Selçuklunun vur-kaçlarıyla yıpranmış olan bu kaynaklar yine Selçuklu askerleri tarafından kesilmişti.

24 Mayıs 1040 tarihinde, Merv ve Serah bölgeleri arasında kalan Dandanakan’da iki ordu karşı karşıya gelerek çatışmaya başladı. Gazne Ordusunun, Dandanakan Kalesine yürüyüşünü fırsat bilen Selçuklu ordusu taarruza geçti. Gazne ordusu bu hücumlarla oldukça yavaşladı, öğlene doğru keleye ulaştı fakat Gazne ordusunun su sıkıntısı had safhaya ulaşmıştı, bunun üzerine Sultan Mesud; 5 fersah ileride yer alan vahaya gidilmesini emretti. Bu sırada, 375 saray gulamı, Gazne ordusundan ayrılıp, Selçuklu saflarına geçti ve daha önce kaçmış olanlarla da birleşerek, şiddetli bir hücum başlatarak, moralsiz ve susuz kalan Gazne ordusunu dağıttılar.

Dandanakan Savaşı Nedenleri

• Çağrı ve Tuğrul Bey yönetimindeki Selçukluların yurt arayışı içerisinde olmaları ve devlet olma istekleri, Dandanakan Savaşının nedenlerinden biridir.
• Gaznelilerin, Selçuk akınlarına son vermek istemeleri ve kaybettikleri şehirleri geri alma arzuları Dandanakan Savaşının nedenlerinden bir diğeridir.
• Bağımsızlığını ilah eden Selçukluların, Gaznelilerden yeni topraklar alarak büyüme isteği ve bu tehdidi ortan kaldırmak isteyen Sultan Mesud’un, Selçuklular üzerine sefer düzenlemesi.
• Sultan Mesud’un, Selçuklu üzerine sefer düzenlemesi üzerine, Selçukluların kendilerini korumak istemesi ve Gazneliler için önem arz eden Horasan’ı almak istemeleri Dandanakan Savaşının nedenlerindendir.

Dandanakan Savaşı Sonuçları

Bu savaş, Gazne Devletinin yıkılış dönemine girmesi, Selçuklu Devletinin resmen kurulması açısından önemi bir savaştır. Dandanakan Savaşının sonuçlarını inceleyelim.

• Dandanakan Savaşı, Selçukluların zaferiyle sonuçlanmıştır. Elde edilen zafer, çevredeki beyliklere fetih name düzenlenerek duyurulmuştur.
• Dandanakan Savaşından sonra Horasan’ın alınması kolaylaşmıştır. Horasan’ın fethinden sonra, Selçuklu Beyleri bir araya gelip; Horasan’da adaleti sağlaması için, Tuğrul Bey’i Horasan’ın emiri seçmişlerdir. Dandanakan Savaşından sonra, bölgenin önde gelenlerinin bağlılık yemini etmeleri, Selçuklular açısından oldukça olumlu sonuçlara doğurmuştur. Savaş sonrası, Merv şehrinde düzenlenen kurultayda alınan karar ile Selçuklu Devletinin ilk temelleri atılmıştır.
• Merv şehrinde düzenlenen kurultay, Tuğrul Bey’e yeni sorumluluklar getirmiştir. Hâkim olunan toprakların sistematik bir şekilde paylaştırılması sonucu; Irak’ın batısında yer alan bölgeyi yönetmek üzere, Tuğrul Bey’in, Sultan ünvanıyla Nişabur kentine gitmesin karar verilmiştir.
• Tuğrul Bey ile cenk eden Çağrı Bey ise, Merv şehri ve Gaznelilere sınır olan bölgede Melik ünvanıyla görev yaparak, Selçuklu Devletinin sınırlarının genişletilip, gücünün arttırılmasında yardımcı olmuştur.
• 1040 yılı sonbaharına gelindiğinde, Horasan’da Gazneliler namına bir şey kalmamış, tüm Gazneliler bölgeden kalıcı olarak uzaklaştırılmışlardır.
• Dandanakan Savaşı, Gaznelilerin sonunu hızlandıran bir savaş iken, Selçuklu Beyliklerinin bir araya gelerek Devlet olma yolunda hızla ilerlemesine vesile olmuştur.

Dandanakan Savaşı Önemi

Dandanakan Savaşında, Gazne hükümdarı Sultan Mesud’un atlılarla savaş alanından kaçması ve bunun gören diğer komutanların da savaş alanını terk etmesi, Selçuklu gücünü gösteren işaret olmuştur. Bu kaçışta büyük etkisi olan Çağrı Bey’in uyguladığı savaş stratejisi sayesinde, Gazne ordusu susuzlukla mücadele ettiği için yorgun düşmüş ve fazla direnememiştir.

Dandanakan Savaşının önemi; Selçuklular için büyüktür, çünkü kazanılan zaferden sonra Selçuklu Devleti kurulmuştur. Dandanakan Zaferinden sonra daha fazla zafer elde eden Çağrı ve Tuğrul Bey, Harezm ülkesini de topraklarına katarak güçlerine güç katmışlardır. Çağrı Bey, oğlu Alparslan’ı da yanına alarak, Karahanlılar üzerine seferler düzenleyerek, topraklarına katmışlardır. Hızla genişleyen topraklar ile Selçuklu Devleti imparatorluk yolunda gelişmeye başlamıştır.

Selçukluların, Horasan’da devlet kurması, Türk – İslâm tarihi açısından da yeni bir dönemin başlamasına vesile olmuştur. Büyük Selçuklu Devleti, bütün Sünnî – İslâm âlemini ve Müslümanları, iç ve dış tehlikelerden koruyan bir güç olmuştur.