Dünyanın İlk Kütüphanesinin Adı Nedir? Nerede ve Ne Zaman Kurulmuştur?

Dünyanın ilk kütüphanesi, MÖ 668 ile 631 yılları arasında Asur Kralı Asurbanipal tarafından Nineveh’deki (bugünkü kuzey Irak’ta, Musul yakınlarında) kraliyet sarayında kuruldu. Dünyanın ilk kütüphanesi Asurbanipal Kütüphanesi içerisinde çivi yazısıyla yazılmış, 30.000 kil tablet bulunduruyordu.

Dünyanın ilk kütüphanesi, merkezi bir devletin idaresi için, edebi metinleri toplama ve düzenlemeye yönelik çabalar sonucu ortaya çıkmıştır. Kral Asurbanipal, babasının 668 yılındaki ölümünden sonra tahta çıkarak 631 yılında kendi ölümüne kadar devleti başarıyla yönetmiştir. Devlet, o zaman en güçlü dönemlerini yaşadı. Kral bu gücünü, diplomasi ve askeri yoluyla devir almış olsa da alışılmadık derecede yüksek eğitimli ve okuryazar olması onun tahttaki başarısı perçinledi. Aslında Kral Asurbanipal tahttayken, Nineveh’de nesiller boyunca bulunan bir tür arşiv vardı, ancak Kral Asurbanipal, bu idari arşivi bugünkü türden bir kütüphaneye dönüştürerek Dünyanın ilk kütüphanesini de kurmuş oldu.

Metinleri kopyalamak ve yenilerini yaratmak için bir yazıcı ordusunu görevlendirmenin yanı sıra, muazzam gücünü ve nüfuzunu vasallarından ve komşularından metinler elde etmek için de kullandı. Örneğin, günümüze ulaşan tabletlerden biri BM45642 olarak bilinir. Asurbanipal’in kontrolü altındaki şehirlerdeki bilginlere koleksiyonu için belirli metinlerin kopyalarını göndermelerini talepte bulunurdu.

Dünyanın İlk Kütüphanesi Nasıl Kuruldu?

Asurbanipal, resmi heykellerde hem kılıç hem de yazı kalemi ile tasvir edilmekten hoşlanan özel bir yazılı eser okuyucusu ve koleksiyoncusuydu. Kitaplığında, kehanet, din, dil, tıp, büyü, ritüel, tarih, şiir, halk hikayeleri ve mitler üzerine metinler de dahil olmak üzere eski zamanların tüm yazılı bilgilerini tek bir çatı altında toplamak istedi.

Dünyanın ilk kütüphanesi Asurbanipal Kütüphanesi, dikkatli yönetim ve organizasyonun kanıtları için de dikkate değerdir. Her tablet, bir dizide kaç numara olduğunu, nasıl dosyalanacağını ve tabii ki, Ashurburnipal’in koleksiyonuna ait olduğunu gösteren ve kütüphane damgası olarak bilinen kolofon içerirdi. Genellikle her çalışmanın birden fazla kopyası vardı ve dosyalamada gösterilen özen, çok sayıda insanın bu kütüphaneye erişimi olduğunu ve metinleri kullandığını gösteriyor.

Dünyanın ilk kütüphanesi Ashurbanipal Kütüphanesi’nin en büyük hazinesi, muhtemelen hayatta kalan en eski edebi eserlerden biri olan Gılgamış Destanı’dır. Bu destan, mitolojik bir kahraman olan Gılgamış’ın hikâyesini, onun Tanrılar ve canavarlarla olan savaşlarını anlatır. Bu epik şiirin Antik Yunan yazarları üzerinde büyük bir etkisi olduğu düşünülmektedir.

Dünyanın En Eski 6 Kütüphanesi

Dünyanın ilk kütüphanesinin kurulması, sonraki kütüphanelerin kurulması için ilham kaynağı olmuştur. Bu ilk kütüphaneler, kil tabletlerinde oluşuyordu ve MÖ 2500’e kadar uzanıyordu. Dünyanın en eski kütüphanelerinin nereden tamamı yok edilmiş olsa da, koleksiyonlarından birkaç eser ve parça günümüze ulaşmıştır. Dünyanın en eski 6 kütüphanesini inceleyelim.

1. Al-Qarawiyyin Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MS 859
• Yer: Fes, Fas
• Aktiflik: Çalışıyor

Zengin bir Tunuslu tüccarın kızı Fatima el-Fihri tarafından kurulan Al-Qarawiyyin Kütüphanesi, Dünyanın en eski kütüphaneleri arasında yer almaktadır.  Kütüphane, Dünyanın en eski üniversitelerinden birinin dışında, MS 859’da Fas’ın Fes şehrinde açılmıştır.

Geçtiğimiz birkaç on yıl boyunca, kütüphanenin çoğu hasar gördüğü için üniversitenin birkaç akademisyeni ve öğrencisi dışında herkese kapatıldı. Toronto üniversitesinde ders veren ve aslen Faslı olan Aziza Chaouni adlı bir mimar, kütüphanenin hasarını değerlendirmek için yetkililerle temasa geçti. Kütüphanenin çürümekte olan yerlerinin altından bir nehir aktığını keşfetti. Kütüphane o zamandan beri, kapsamlı bir tadilat geçirerek, 2017’de tekrar halka açıldı.

2. Aziz Catherine Manastırı Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MS 548-565
• Yer: Sina, Mısır
• Aktiflik: Çalışıyor

Efsanevi Sina Dağı’nın eteğinde bulunan Saint Catherine Manastırındaki kütüphane, Dünyanın en eski kütüphanelerinden biridir. Ayrıca kütüphanenin yer aldığı manastır, Dünyanın en eski işleyen Hıristiyan manastırlarından biridir ve UNESCO Dünya Mirası listesindedir.

Manastırın kütüphanesi, yaşı ve Hıristiyan dünyasındaki önemi nedeniyle, Vatikan’dan hemen sonra ikinci en büyük antik el yazması ve yazma koleksiyonuna sahiptir

3. Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MS 337-361
• Yer: Konstantinopolis, Bizans İmparatorluğu (günümüz Türkiye’si)
• Aktiflik: Hayır – MS 1204’de yok edildi.

Bizans İmparatorluğuna ait Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi, antik Dünyanın son büyük kütüphanesiydi. II.Constantius’un saltanatı sırasında MS 337-36  arasında kurulan bu kütüphane, Yunan edebiyatının günümüze kalan eserlerini korumak için kurulmuştu. Kütüphane İskenderiye Kütüphanesi’nin kalıntılarını da içeriyordu.

Günümüzde bilinen Yunan klasiklerinin neredeyse tamamı, Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi’ndeki Bizans kopyalarına dayanmaktadır. Kütüphanede yaşanan birkaç yangında eserlerin bazıları kısmen tahrip olmuş ve binlerce cilt ise kaybolmuştur. Ancak, bazıları kurtarıldı ve kopyalandı. MS 1204’te Konstantinopolis’in düşmesinden sonra, resmi bir imparatorluk kütüphanesi artık korunmadı, ancak bazı metinler hayatta kaldı ve sonraki yüzyıllarda kurtarıldı.

4. Caesarea Maritima İlahiyat Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MS 3. yüzyılın sonları
• Yer: Kayserya, İsrail
• Aktiflik: Hayır

Dünyanın en eski kütüphanelerinden biri olan Caesarea Maritima İlahiyat Kütüphanesi, 30.000’den fazla Hıristiyan el yazması içeren, tarihin en büyük dini kütüphanesiydi.

Helenistik bir bilgin, münzevi ve erken dönem Hıristiyan ilahiyatçısı İskenderiyeli Origen ve Hıristiyan kitap koleksiyoncuları olan akademik hazırlayıcı Caesarealı Eusebius, kütüphanenin geniş koleksiyonuna ulaşmasına yardımcı oldular.

Nenizili Gregorios, Büyük Basil ve Jerome da dâhil olmak üzere dünyanın diğer bölgelerinden birçok Hıristiyan bilgin kütüphaneye çalışmak için gelmiştir.

MS 7. yüzyılın ortalarında kütüphanedeki eserler azaldı ve birçok paha biçilmez eser kayboldu.

5. Pergamon(Bergama) Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MÖ 197
• Yer: Pergamon (günümüz Türkiye’sinde Bergama)
• Aktiflik: Hayır

Antik Yunan kenti Bergama (Pergamon olarak da bilinir), antik Dünyanın önemli bir kültür merkezleri arasında yer almaktaydı. Bergama, İskenderiye Kütüphanesinden sonra antik Yunanistan’ın en iyi ikinci kütüphanesi olan büyük bir kütüphaneye ev sahipliği yapıyordu.

Şehrin seçkin bir vatandaşı ve bir kasabanın meclis üyesi olan Flava Melitene, kütüphaneye birçok eser kazandırmıştır. Ayrıca kütüphaneye Roma İmparatoru Hadrianus’un bir heykelini hediye etti.

Bergama Kütüphanesi yaklaşık 200.000 cilt içeriyordu. Ne yazık ki, bugün kütüphanenin eserlerinin bir indeksi veya kataloğu yok, bu yüzden kimse kütüphane koleksiyonunun ne kadar büyük olduğunu kesin olarak bilmiyor.

6. İskenderiye Kütüphanesi

• Kuruluş yılı: MÖ 3.yüzyıl
• Yer: İskenderiye, Mısır
• Aktiflik: Hayır – yok edildi.

İskenderiye Kütüphanesi, antik Dünyanın en tanınmış ve en büyük kütüphanelerinden biridir. Kütüphane, o zamanlar en önemli ekonomik, kültürel ve entelektüel merkezi olan eski Mısır’daki İskenderiye şehrinde bulunuyordu.

İskenderiye’yi kurduğuna inanılan Büyük İskender, Dünyanın ilk kütüphanesi Asurbanipal Kütüphanesini ziyaret ettikten sonra kendi büyük kütüphanesini kurmak için ilham aldı. Fethettiği yerlerin eserlerini toplamak, onları Yunancaya çevirmek ve kendi kütüphanesinde saklamak istiyordu.

Büyük İskender hayalini gerçekleştirecek kadar uzun yaşamadı fakat Batlamyus, 3. yüzyılda kütüphaneyi inşa etmeye başladı. İskenderiye Kütüphanesi, o dönemde Dünyanın tüm bilgilerini toplaması, eserleri papirüs parşömenlerine çevirmesi ve saklamasıyla ünlüdür.

Kütüphane, MÖ 30’da Roma’nın Mısır’ı fethine kadar gelişti. Fakat daha sonra yakıldı ve binlerce parşömen kayboldu.