Endoplazmik Retikulum Nedir?
Endoplazmik retikulum, hücre içinde proteinlerin ve diğer moleküllerin hareket ettiği bir zar ağıdır. Proteinler, ribozom adı verilen organellerde toplanır. Proteinlerin hücre zarının bir parçası olması veya hücre dışına çıkarılması durumunda, ribozomlar onları bir araya getirir ve endoplazmik retikuluma ekleyerek ona pürüzlü bir görünüm verir.
Endoplazmik Retikulum, hücre içerisinde birçok görevi üstlenmiş olan bir organeldir. Kökeni Latinceden gelen Endoplazmik Retikulum; Latincede “ plazma içinde yer alan ağ “ anlamına gelir. Endoplazmik Retikulum; veziküller, tüpler ve sisternalardan oluşur.
1945 yılında; R. Porter, Albert Claude ve Ernest F. Fullam adlı bilim adamları, elektron mikroskobuyla bir hücreyi gözlemlediklerinde, dantel şekilde bir ağın hücre sitoplazmasını sardığını gördüler. Deneylerde gözlemlenen bu ağın, sitoplazmanın endoplazmik kısmında bulunması sebebiyle; bu ağa, endoplazmik retikulum (ağ) denilmiştir.
Zar kalınlığı 50-60 Å kadar olan Endoplazmik retikulumun, bir kargo sistemine benzetilebilir. Kalınlığı hücre zarından azdır fakat hücre zarıyla aynı yapıyı gösterir. İki koyu ve arasında bir açık renkten oluşan tabakadan oluşur.
İki farklı yapıda endoplazmik retikulum vardır. Üzerinde ribozom bulunan endoplazmik retikulumlara, granüllü endoplazmik retikulum, üzerinde ribozom olmayan endoplazmik retikulumlara ise, granülsüz endoplazmik retikulum denir. Granül, tanecik anlamına gelmektedir. Elektron mikroskobuyla bu yapılara bakıldığı zaman üzerinde küçük tanecikler görülmesi sebebiyle bu şekilde adlandırılmıştır.
Endoplazmik Retikulumun Yapısı
Endoplazmik retikulum; boru ve keseciklerden oluşan bir yapıdadır. Hücre zarı ile çekirdek arasında yer alan endoplazmik retikulum kıvrımlıdır. Endoplazmik retikulum çeşitleri şu şekildedir:
- Granüllü Endoplazmik Retikulum
Üzerinde ribozom taşıyan endoplazmik retikulum tipine granüllü endoplazmik retikulum denir. Protein sentezinde görevlidir. Proteinleri küçük veziküllere yükleyip, golgi aygıtına taşırlar. Protein sentezinde görevli hücrelerin yapısında daha fazla sayıda görülürler.
- Granülsüz Endoplazmik Retikulum
Granülsüz endoplazmik retikulum üzerinde ribozom bulunmaz. Lipid sentezinde görevli hücrelerde bulunur. Paketleme ve taşıma görevi yapan bu organel, bazı maddelerin hücre içerisinde dağılımını da sağlar. Karaciğerin metabolik reaksiyonlarında, steroid yapılı hormon sentezinde, fosfolipid sentezinde, lipid taşımada gibi birçok görevi bulunmaktadır. Görevleri sebebiyle; karbonhidrat ve lipit sentezi yapan hücre yapılarında daha fazla sayıda görülür. Özellikle kas hücrelerinde kalsiyum depolama görevinde etkin olarak yer alır.
- Sarkoplazmik retikulum
Sarkoplazmik retikulum aslında, endoplazmik bir retikulumdur fakat biraz daha farklı ve özel bir görev yapısı olması sebebiyle ayrı bir başlıkta incelenebilir. Düz ve çizgili kaslarda yer alan bu endoplazmik retikulum türü, kasların kasılması için gerekli olan kalsiyum ( Ca2+) depolar. Kas ve sinirler uyarıldığında, sarkoplazmik retikulum kalsiyum salınımı gerçekleştirerek, bölgede bulunan kasın kasılmasını neden olur.
Endoplazmik Retikulum Görevleri
- Hücre içerisindeki madde alışverişini sağlar.
- Çekirdek zarı oluşumunda görevlidir.
- Hücre içerisinde yer alan ribozomun; protein sentezi sırasındaki, proteinleri taşınmasında görevlidir.
- Zar üzerinde sentezlenen yağ ve enzimleri, golgi cisimciğine taşınmasında görevlidir.
- Sitoplazma organeli birlikte hücreye destek verir.
- Hücreleri dış etkenlerden koruyan bir görevi vardır.
- Hücre içerisindeki lizozomun üretilmesinde, endoplazmik retikulumun payı vardır.
Endoplazmik Retikulumun Özellikleri
- Endoplazmik retikulum zar kalınlığı 50 ila 60 A ‘dır.
- Açık ve koyu olmak üzere iki tabakadan oluşur.
- Granüllü ve granülsüz olmak üzere iki çeşittir.
- Ökaryot hücrelerinde de endoplazmik retikulum vardır.
- Madde taşınma işlemi bittiğinde, hücre içerisinde eriyerek, kaybolur.
- Kanalcık sistemine sahiptir.
