İbn-i Heysem Kimdir? İbn-i Heysem’in Hayatı ve Işık Üzerine Çalışması

İbn-i Heysem, fizikte birçok kanun ve teori keşfeden en ünlü fizikçilerden biridir. Batılıların söyleyişiyle Alhazen olarak da adlandırılan İbn-i Heysem, özellikle optikte yaptığı çalışmalarla İslam’ın Altın Çağının önemli fizikçilerinden biri olarak dikkat çekmiştir.

İnsan gözünden çıkan belirli radyasyonların bir nesneye çarptığında onu görebileceği düşüncesine ait algıları yıkarak, insan gözünün göze düşen ışık nedeniyle gördüğünü kanıtlamıştır. İbn-i Heysem, optiğe yaptığı birçok katkı nedeniyle modern optiğin babası olarak kabul edilir. İbn-i Heysem, Basra’da (şimdiki Irak’ta) yaşamaya başlayan Arap bir aileye mensuptur. 965 yılında Müslümanların Altın Çağı (veya Avrupa’nın Karanlık Çağı) sırasında doğdu. Matematik, fizik, astronomi ve İslam dini konularında eğitimini Basra’nın hocasından aldı. Erken yaşta uygulamalı matematikteki uzmanlığı nedeniyle çok ünlü oldu.

Bir süre sonra Nil Nehri’nin su akışını düzenleyebileceğini iddia etti ve bu işi yapması için Halife tarafından davet edildi. Su düzenlemesi için çeşitli tasarımları analiz ettiğinde, Nil’i düzenlemenin pratik olmadığını buldu. Bu nedenle, halifeden gelen şiddetli saldırganlık nedeniyle ondan kaçmak zorunda kaldı. İbn-i Heysem, halife ölünceye kadar halifeden saklanmak zorunda kaldı, ancak bu süre zarfında araştırma çalışmalarına da devam etti.

İbn-i Heysem’in Keşifleri ve Bilime Katkıları

 Astronomi, fizik ve matematik üzerine birçok kitap yazdı. Bu kitaplar arasında en meşhuru Optik Kitabıdır. İbn-i Heysem’in keşiflerinden bazıları şunlardır:

• Optik: Işığın ilkelerini ve işleyişini tartışmak için yazdığı Optik Kitabı yedi ciltten oluşuyordu. Işığın işleyişini araştırdı ve on yıl boyunca kitabında yazdı. Kitap birçok dile çevrildi ve büyük boyutlara ulaştı. Kitabında, gözümüzün nasıl gördüğünü anlatarak, Batlamyus ve Öklid’in birçok eski kavramlarını çürütmüştür. Ayrıca ışığın düz çizgilerde seyahat ettiğini kanıtladı. Kitabındaki her ilkeyi deneysel gözlemlere dayanarak açıkladı.
• İğne Deliği Kamerası: İbn-i Heysem, ışık ilkeleri üzerinde çalışan bir iğne deliği kamera modeli icat etti. Bu kamera, nesnelerden gelen ışık kameranın deliğine girdiğinde nesnelerin projeksiyonunu oluşturdu. Giren ışık daha sonra gerçek nesnenin ters çevrilmiş görüntüsünü kameranın içine yansıttı. Güneş tutulmasını kamerasına yansıtmada başarılıydı.
• Matematik: İbn-i Heysem aynı zamanda geometri ve cebir arasında bir bağlantı sağlayan ünlü bir matematikçiydi. Ayrıca Natural Set’in ilk 100 sayısının toplamını bulmak için matematiksel bir formül geliştirdi.

İbn-i Heysem’in bilime katkıları ise şunlardır:

• İbn-i Heysem, Dünya’nın atmosferinin uzayda sonsuz olmadığını, sadece yaklaşık 40 kilometre yüksekliğinde olduğunu öne sürdü. Bugün atmosferin yaklaşık %90’ının 10 kilometrelik irtifanın altında olduğunu biliyoruz. Bu katmana troposfer denir. Bu gerçeği güneşin ışığını ve hareketini inceleyerek buldu.
• Çeşitli alanlarda yaklaşık 96 kitap yazdı ve bunlardan sadece 55’i bugüne kadar hayatta kaldı.

İbn-i Heysem’in Eserleri

İbn-i Heysem eserleri arasında Kitab el-Menazır yani Optik Kitabı en meşhur ve geniş içeriğe sahip olanıdır. Eserlerinden arasında en meşhuru olan bu eser, Orta Çağ’da beş defa Latinceye çevrilmiş, tüm Avrupa Üniversitelerinde ve ilim merkezlerinde tanınmıştır.

İbn-i Heysem eserlerinden diğerleri ise şunlardır:

• Kitab-ül-Cami’ fi Usûl-il-Hisab (Matematiğin esasları ve metodolojisi ile ilgili eseridir)
• El-Muhtasar fi İlm-il-Hendese (Öklid geometrisine ait inceleme ve eleştirilerin yer aldığı eseridir.)
• Kitabun fihi Rüdûd alel-Felasifet-il-Yunaniyye ve Ulema-il-Kelam (Eski Yunan filozoflarının düşünce ve öğretilerini çürütmek için yazılarının bulunduğu eseridir)
• Kitab-ül-Ezlal (Ay ve Güneş tutulmalarını ele aldığı eseridir.)
• Risaletün fi Keyfiyet-ül-Ezlal (Gölgenin meydana gelmesi olayını ele aldığı eseridir.)
• Kitabun fi İlm-il-Hendese vel-Hisab (Matematik ve geometri ile ilgili incelemelerini konu alan eseridir.)
• Kitabun fi Hayat-il-alem (Kainatın düzeni ve sistemi hakkında bilgiler içeren eseridir.)
• Risaletün amil-il-Ayni vel-İbsar (Gözün yapısı ve görme olaylarını incelediği eseridir.)

İbn-i Heysem’in Ölümü

İbn-i Heysem hayatının son yıllarını Mısır’ın Kahire kentinde geçirdi. Burada optik üzerine Kitab el-Menazır yani Optik Kitabı anlamına gelen ünlü bir kitap yazdı.

İbn-i Heysem’in optik üzerine ünlü olan kitabı dışında birçok kitap yazdı ve 1040 yılında, 75 yaşındayken öldü.