Kuvaterner Fayı Nedir? Kuvaterner Fayı Aktif Mi? Deprem Üretir Mi?

Kuvaterner Fayı, Dünya’nın kabuğunda yer alan ve Kuvaterner dönemde oluşan büyük bir fay sistemidir. Kuvaterner dönem, yaklaşık 2.6 milyon yıllık dönemi kapsayan, Senozoik Zaman’ın sonuncu bölümüdür. Bu dönemde iklim koşulları ve çevresel faktörlerde büyük değişimler yaşanmış ve buzul çağları gerçekleşmiştir.

Kuvaterner fayı nedir? Kısaca bilgi sahibi olduk. Kuvaterner fayı aktif mi? Deprem üretir mi? Sorularına yanıt vererek, bu faylar hattın daha detaylı bilgi sahibi olalım. Faylar, Dünya’nın kabuğunda meydana gelen hareketler sonucu oluşan kırıklar veya çatlaklardır. Kabuk hareketlerinin neden olduğu gerilmelerin boşalmasıyla ortaya çıkarlar. Kuvaterner Fayı, son 2.600.000 yıllık süreçte, yüzey kırılması ile sonuçlanacak büyüklükte deprem üretmiş faylardır.  Bu fayların günümüzde Holosen aktivitesi ve depremselliği kuşkuludur.

Dünya üzerinde birçok Kuvaterner Fay Sistemi bulunmaktadır. Örneğin, Kuzey Anadolu Fay Hattı Türkiye’de bulunan ve Kuvaterner dönemde aktif hale gelen bir fay sistemidir. Aynı şekilde, San Andreas Fayı Kaliforniya’da bulunan ve Kuzey Amerika levhası ile Pasifik levhası arasında yer alan bir Kuvaterner Fayıdır.

Diri Fay Sınıflandırmaları

Son zamanlarda ülkemizde yaşanan büyük depremler, fay hatlarını tamamına kuşkuyla yaklaşmamıza ve araştırma yapmamıza neden oldu. Kuvaterner fayı deprem üretir mi? Sorusu da bu fay hattının yapısını merak edenlerin yanıtı aradığı sorulardan biri oldu. Bu sorunun yanıtı bulmak için öncelikler diri fay hatları hakkında biraz bilgi edinmemiz gerekiyor.

Diri fay ya da aktif fay olarak adlandırılan bu faylar geçmişte deprem oluşturulmuş faylara verilen bir isimdir. Fay, yer kabuğunda çeşitli ölçeklerdeki kayma yüzeylerini ifade eder. Üzerinde deprem gerçekleşen, hareket eden iki levha veya levhacık arasındaki yüzeylerdir. Fayların dirilikleri sadece yazılı tarihsel kataloglardan değil zamanında yapılmış olan tarihi yapıları etkilemelerinden de anlaşılabilir. Diri faylar, sismik risk taşıyan bölgelerde yer alır. Bu bölgelerde bulunan tüm canlılar tehlike altındadır. Bu nedenle bu fayların tespiti, izlenmesi sonucu risk taşıyan faylardan uzak yerlere yapıların oluşturulması ve bölgedeki yapıların güçlendirilmesi gibi bazı önlemler ile riskin azaltılması açısından önemlidir.

Diri fayların sınıflandırılmasında, aktif, potansiyel aktif ve yetkin fay olmak üzere kategoriler mevcuttur. Bunların hepsinde temel kriter, deprem sonucu meydana gelen fay hattı boyunca yüzeyde veya yüzeye yakın yerlerde meydana gelen yer değiştirme olarak ifade edilen harekettir.

Detaylı sınıflandırmalar için jeokronolojik ölçüt kullanımı gerekse de diri faylar ana hatlarıyla şu şekilde gruplandırabilir.

• Deprem Yüzey Kırığı: 1900’lü yıllardan günümüze kadar olan zaman aralığında, yüzey kırılmasıyla sonuçlanan büyüklükte deprem veya depremler üretmiş fay hatlarıdır.
• Holosen Fayı:  Son 11.000 yılda, yüzey kırılmasına neden olacak büyüklükte deprem meydana getirmiş faylardır.
• Kuvaterner Fayı: Yazımıza konu olan kuvaterner fayları, son 2.600.00 yıl içerisinde, yüzey kırılmasıyla sonuçlanan büyüklükte deprem üretmiş fay hatlarıdır. Bu faların, Holosen aktivitesi ve depremselliği kuşkuludur.
• Olası Kuvaterner Fayı veya Çizgisellik: Kuvaterner aktivitesi kuşkulu fay çeşididir. Güncel topoğrafyada, belirgin çizgisellik gösterir.

Kuvaterner Fayı Nereden Geçiyor?

Kuvaterner fayı hakkında kısaca bilgi edindik. Bu yapıdaki faydalar, ülkemizde, Ankara’nın batısında yer almaktadır.

Türkiye’deki kuvaterner fayı, 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası incelendiğinde, Ankara (NJ 36-2) Paftası içerisinde yer aldığı görülmektedir. İşaret edilen bu yer, Ankara’nın yaklaşık 20 km batısına yer almaktadır. Bu fay, K45°D doğrultulu, 5.5 km uzunluğunda ‘Olası Kuvaterner Fayı veya Çizgisellik’ yapısındadır.

Söz konusu oluşum, güncel tektonik yapı içerisinde bölgesel konumu göz önünde bulundurularak belli değerlendirildiğin, güncel morfolojiyi birebir denetleyen bir fay olarak değerlendirilerek harita kapsamına dâhil edilmiştir. Bununla birlikte bu yapının Anadolu’nun neotektonik dönem yapısal evrimi süreci göz önünde bulundurulduğunda, terk edilmiş tektonik bir yapı olmasının da ihtimâl dâhilinde olduğu belirtilmiştir.

Kuvaterner Fayı Deprem Üretir Mi?

Kuvaterner, jeolojik zamanlardan biri olan senozoik zamanın sonun bölümüdür. Bu bölüm, 2,588 ± 0,005 milyon yıllık dönemi kapsamaktadır. Bu zamanlarda aktiflik göstermiş bu fay bile olsa bir kere aktiflik göstermesi bu faydaları diri faya veya aktif fay olarak adlandırılan kategoriye sokmaktadır. Dolayısıyla kuvaterner fayı deprem üretir mi? Sorusunun cevabı ne yazık ki direkt olarak hayır değildir. Bu fayların deprem üretme riski diğer aktif faylara göre daha düşük olsa deprem üretme riski yine de vardır.

Bu yüzden bu fayların en son ne zaman ne büyüklükte ve ne etkide bir deprem ürettiği göz önüne alınmalıdır. Ayrıca bu faydaların aktivitesi, her ihtimale karşı diğer aktif faylarla birlikte incelenmelidir.