Mayoz Bölünme Nedir? Evreleri ve Özellikleri

Hücre bölünmesi, tek hücreli canlılarda genellikle amitoz, çok hücreli canlılarda ise mitoz ve mayoz olmak üzere üçe ayrılır. Bu yazımızda mayoz bölünme hakkında bilgiler vereceğiz. Mayoz bölünme, özellikle üreme hücreleri olan gamet hücrelerinin (sperm ve yumurta hücreleri) oluşumu sırasında gerçekleşen hücre bölünme sürecidir. Somatik hücre bölünmesi olarak adlandırılan mitoz bölünme sürecinden farklıdır ve özel bir hücre çoğalma şeklidir.

Mayoz bölünme, bir hücreden dört yeni hücre oluşturan iki ardışık bölünme aşamasını içerir. Bu nedenle, mayoz bölünme sonunda meydana gelen hücre sayısı mitoz bölünmeden farklıdır. Genetik çeşitliliği artırmak amacıyla evrimsel süreçlere katkıda bulunur. Bu, rekombinasyon (çaprazlama) ve bağımsız kromozom sıralanması (bivalentlerin ayrılması) gibi mekanizmalar aracılığıyla gerçekleşir. Mayoz bölünmenin evreleri, mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki aşamadan oluşur. Mayoz 1, homolog kromozomların ayrılmasıyla, mayoz 2, kromatitlerin ayrılmasıyla sonuçlanır. Mayoz 1 ve Mayoz 2 bölünme evrelerinin de kendi içinde ayrı evreleri vardır. Ancak genel olarak bahsetmek gerekirse, Mayoz 1 aşamasında homolog kromozomlar (anne ve baba tarafından gelen eş kromozomlar) ayrılır. Bu, genetik çeşitliliğin ana kaynaklarından biridir. Mayoz 2 aşamasında ise her bir homolog kromozomun iki kromatiti (kardeş kromatitler) ayrılır. Bu, normal bir hücre bölünmesine benzer bir şekilde gerçekleşir.

Mayoz bölünme sonunda, oluşan dört hücre de haploid (n) dur. Haploid hücreler, yalnızca bir kromozom takımına sahiptir, çünkü homolog kromozomlar ayrılmıştır. Özellikle sperm ve yumurta hücrelerinin oluşumunda önemlidir. Bu gamet hücreleri, döllenme sırasında birleşerek diploid (2n) zigotu oluştururlar. Genetik çeşitliliğin artırılması ve üreme hücrelerinin oluşturulması açısından önemli bir süreçtir.

Mayoz Bölünme Evreleri ve Özellikleri

Mayoz bölünme, Mayoz 1 ve Mayoz 2 olmak üzere iki evreden meydana gelir. Bu evrelerinin her birinde sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz aşamaları görülür. Mayoz bölünme evreleri ve özellikleri inceleyelim.

Mayoz 1:

1. Profaz 1

• Kromatin lifleri kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
• Nükleolus (çekirdekçik) kaybolur, çekirdek zarı çözülür.
• Homolog kromozomlar bir araya gelir (sinapsis) ve çaprazlama (rekombinasyon) gerçekleşebilir.

2. Metafaz 1

• Homolog kromozomlar, hücrenin ortasına hizalanır.
• Her homolog çift, birbirine bağlıdır ve bu bağlantı noktasına kinetokor

3. Anafaz 1

• Homolog kromozomlar, ayrı ayrı kutuplara hareket eder.
• Kinetokor mikrotübüller, homolog kromozomları çekerek birbirinden ayırır.
• Kromozom sayısı n de olacak şekilde iki hücre meydana gelir.

4. Telofaz 1

• Kromozomlar kutuplara ulaştığında, nükleer zar yeniden oluşur.
• Sitoplazma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşebilir, ancak bu aşamada genellikle sınırlı bir sitokinez olur.
• Her hücrede kromozom sayısı yarıya düşer (n).

Mayoz 2:

1. Profaz 2

• Her hücredeki kromozomlar, tekrar kalınlaşarak görünür hale gelir.
• Nükleolus kaybolur, çekirdek zarı çözülür.

2. Metafaz 2

• Kromozomlar, hücrenin ortasına hizalanır.
• Bu sefer homolog olmayan kromatitler aynı hücrede hizalanır.

3. Anafaz 2

• Kromatitler, kardeş kromatitler ayrılır ve kutuplara hareket eder.
• Kinetokor mikrotübüller, kromatitleri çekerek birbirinden ayırır.

4. Telofaz 2

• Kromatitler, kutuplara ulaştığında, nükleer zar yeniden oluşur.
• Sitoplazma bölünmesi tamamlanır ve dört haploid (n) hücre meydana gelir.

Her hücre, farklı genetik materyale sahip olabilir. Çünkü çaprazlama (rekombinasyon) ve rastgele ayrılma, genetik çeşitliliği artırır.