Menteşe Beyliği Nerede Kuruldu? Menteşe Beyliği Hangi Boydan?

Kısaca Menteşe Beyliği olarak da bilinen Menteşeoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılması sonucu kurulan Anadolu Beyliklerinden biridir. Güneybatı Anadolu’da kurulmuş olan Menteşe Beyliği, bir Türk beyliğidir.

Menteşe Beyliği; 1261 yılında Muğla iline denk gelen kısımda kurulurken, 1424 yılında dağılmıştır. Diğer Anadolu Beylikleri gibi, Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetine giren Menteşe Beyliği tarihini inceleyelim.

Menteşe Beyliğinin Kuruluşu

Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol zulmünden kaçarak doğudan gelen Türk boylarını Batı Anadolu’nun uç bölgelerine yerleştirme politikasını izliyordu. Nitekim Menteşe Bey kumandasındaki Türkleri de, Muğla bölgesine yerleştirdiler. Fakat sürekli artarak devam eden Moğol baskısı, Anadolu Selçuklu devletinin merkez gücünü azaltıyordu, dolayısıyla uç beylikleri geniş bir hareket serbestliği yaşamaya başladılar.

Nitekim Menteşe Bey yönetimindeki Türkmenler, 1261 yılından sonra Muğla ve çevresinde fetih hareketlerini ilerleterek, yerini sağlamlaştırdı. 1278 yılında Muğla, Bizans İmparatorluğu tarafından kuşatılsa da alınamadı. Bizans İmparatorluğunun bu başarısız hareketi sonrası, Menteşe Bey hiç vakit kaybetmeden Aydın ile Güzelhisar’ı zapt ederek ( 1282 ), Menderes havzası ve güneyindeki bölgenin hâkim oldular.

13. yüzyılın ikinci yarısından sonra fetih hareketlerini hızlandıran Menteşe Beyliği; Finike, Kaş, Elmalı, Muğla’nın tamamı, Çameli, Acıpayam, Tavas, Bozdoğan ve Çine’ye kadar uzanan bölgelere hâkim olan bu beylik, Akdeniz’de faaliyetler gösterdi.

Menteşe Beyliğinin Yükselme Dönemi

Menteşe Beyliğinin yükselme dönemi olan 1282 yılından sonraki faaliyetlerde, Menteşe Bey’in adı kaynaklarda geçmemektedir. Bu durumda Menteşe Beyliğinin kurucusu olan Menteşe Bey’in 1282 veya 1283 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. Menteşe Bey’in ölümünden sonra tahta oğlu Mesud Bey geçti. Durumdan haberdar olan Bizanslılar, Karya olarak isimlendirdikleri Muğla üzerine sefer düzenledi fakat Mesut Bey bu saldırıyı püskürtmeyi başardı. Ardından Mesut Bey, 1300 yılında Rodos Adası üzerine sefer düzenleyerek adaya fethetti. Bu durum Papalığı hareketi geçirdi ve Rodos üzerine Sen Jan Şövalyeleri ile 1310 yılında başlayan seferler, 1314 yılında Rodos adasının Hristiyanlar tarafından yeniden geri alınmasına kadar devam etti.

Mesud Bey’in 1320 yılında vefatıyla yerine oğlu Şücaüddin Orhan Bey geçti ve Rodos üzerine hemen sefer düzenleyerek adayı geri almak istediyse de başarılı olamadı. Şücaüddin Orhan Bey, 1340 yılında ölümü üzerine oğlu İbrahim Bey tahta geçti. O dönem Latin Haçlıları, İzmir işgal etmişti ve Aydınoğulları Umur Bey önderliğinde İzmir’i geri almaya çalışıyorlardı. Türk birliğine önem veren Menteşe Beyliği, Aydınoğullarına destek verdi ve bu dönemde sürekli olarak Latinleri taciz ettiler. Menteşe ve Venedik arasında donanma mücadelesi, 1355 yılındaki antlaşmayla sona erdi. Bu antlaşmadan 5 yıl sonra; 1360 yılında İbrahim Bey vefatı üzerine, Menteşe Beyliği; İbrahim Bey’in üç oğlu; Musa Bey ( 1359 -1374 ), Gıyaseddin Mehmed Bey ( 1359 – 1390 ) Gazi Mehmet Bey ( 1359 -1391 ) tarafından üçlü yönetim şeklinde idare edildi.

Menteşe Beyliğinin Yıkılışı

Menteşe Beyliğinin, Haçlılar ile olan mücadelesi sırasında, başka bir Anadolu Beyliği olan Osmanlı Devleti; Anadolu ve Rumeli yönünde hızla genişlemeye devam ediyordu. Nitekim 1390 yılına gelinde dönemin Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid Anadolu seferleri düzenliyordu ve 1402 yılında gerçekleşen Ankara Savaşı’na kadar Menteşe Beyliğine de topraklarına katmıştı.

1402 yılında Osmanlı ile Timurlar arasındaki savaşı Osmanlı Devleti kaybetti. Timur, Anadolu Beyliklerinin topraklarını, tekrar eski yerlerinde olacak şekilde iade etti. Menteşe bölgesine emir tayin edilen Menteşeoğlu İlyas Bey, bölgeye hâkimiyet sağladı. 1402 – 1413 arasında yaşanan Fetret Devriyle, Menteşeoğulları, 1414 yılında Osmanlı Sultanı I. Mehmet’in hâkimiyetini tanıdı, 1424 yılında ise Menteşe toprakları, tamamıyla Osmanlı Devletine katıldı.

Menteşe Beyliği Mimarisi

Anadolu’nun güneybatısına uzunca bir süre hâkim olan Menteşe Beyliği mimarisi oldukça önemli yapılar ortaya koymuştur. Sadece mimarı değil, kültür ve sanat eserleri de hala mevcuttur. Menteşe Beyliği mimarisine ait; bölgede, cami, medrese, türbe ve diğer sosyal müesseseler inşa eden Menteşe Beyliği fakülte derecesinde yüksek vasıflı medreseler inşa ettiler.

Menteşe Beyliği mimarisinin en çok dikkat çeken yapısı; 1404 yılında İlyas Bey tarafından yaptırılan Balat’ta ( Milet ) yer alan İlyas Bey Camii’dir. Türk sanat eserlerinin orijinal ve nadide bir örneği olan İlyas Bey Cami; 2007 – 2012 yılları arasında külliyenin diğer yapılarıyla birlikte restorasyon görmüş ve bu restorasyon projesiyle kültürel mirasları korumayı amaçlayan Europa Nostra’dan tarihi yapıtların onarımı ve korunması kategorisinde ödül almıştır.