Mitoz Bölünme Nedir? Evreleri ve Özellikleri
Vücudumuzun temel yapı taşı hücrelerdir. Hücreler bir araya gelerek dokuları, dokular bir araya gelerek organ ve sistemleri oluşturur. Yaşamsal faaliyetlerimizin gerçekleşmesi ve devamlılığı için hücrelerimizin çoğalmaya ihtiyacı vardır.
Hücresel bölünme hem tek hücreli hem de çok hücreli canlılarda gerçekleşen hücre çoğalma yöntemidir. Mevcut bir hücreden yeni hücreler oluşturulmasına hücresel bölünme denir. Hücreler; yaşlanan veya ölen hücrelerin yerini doldurmak için, hasar gören dokuları yenilemek için ve büyüme – gelişme faaliyetlerinin devamı gibi durumlar için bölünerek çoğalırlar.
Hücresel bölünme mitoz bölünme ve mayoz bölünme olmak üzere ikiye ayrılır. Mitoz bölünme nedir? Mitoz bölünme evreleri ve özellikleri nelerdir? Konularını detaylıca ele alacağız.
Hücreler neden bölünür? Hücreler birçok nedenden dolayı bölünür. Örneğin, diz derisi yüzüldüğünde hücreler eski, ölü veya hasar görmüş hücrelerin yerini alacak şekilde bölünür. Hücreler ayrıca canlıların büyüyebilmesi için bölünürler.
Organizmalar büyüdüğünde, bunun nedeni hücrelerin büyümesi değildir. Organizmalar büyür çünkü hücreler daha fazla hücre yapmak için bölünür. İnsan vücudunda her gün yaklaşık iki trilyon hücre bölünür.
Hücre bölünmesinde bölünen hücreye “ana” hücre denir. Kök hücre iki “kız” hücreye bölünür. İşlem daha sonra hücre döngüsü denen şeyde kendini tekrar eder.
Hücreler, siklin adı verilen özel proteinlerden gelen kimyasal sinyalleri kullanarak birbirleriyle iletişim kurarak bölünmelerini düzenlerler. Bu sinyaller, hücrelere ne zaman bölünmeye başlayacaklarını ve daha sonra bölünmeyi ne zaman durduracaklarını söyleyen anahtar görevi görür.
Mitoz Bölünme Nedir?
Mitoz bölünme, bir ana hücre yapısında bölünme sonucu, aynı ve özellikte 2 yeni hücre oluşmasına denir. Hayatımız boyunca devam eden mitoz bölünme sayesinde vücut hücreleri onarılır. Bu bağlanma; kemik, kalp, böbrek gibi hücrelerde yapısal onarım ve gelişme sağlanır. Ancak tüm hücreler mitoz bölünme ile çoğalamamaktadır. Mitoz bölünmenin gerçekleşmediği yerler; sinir hücreler, alyuvarlar ve gözdeki retina bölümü örnek gösterilebilir.
Mitoz Bölünme Evreleri ve Özellikleri
Mitoz bölünme 3 ana evrede gerçekleşmektedir. Bu evreler interfaz, karyokinez ve sitoplazma bölünmesidir. Karyokinez ise içerisinde; profaz, metafaz, anafaz ve telefaz evrelerine yer verilmektedir. Mitoz bölünme evrelerinde gerçekleşen olaylar ise şu şekildedir:
İnterfaz: Mitoz bölünmenin büyük bir kısmının gerçekleştiği interfaz evresinde, hücre kendini bölünmeye hazırlar. İnterfaz; G1, S ve G2 olmak üzere 3 ara başlığa ayrılır. G1 evresinde; ATP, protein sentezi ve organel sayıları arttırılır. S evresinde; DNA eşlemesi yapılır. G2 evresinde ise bölünme hazırlıkları tamamlanır. İnterfaz evresi her canlı da farklı sürede tamamlanır. Örneğin bir embriyoda 30 dakika, yetişkin bir insan hücresinde yaklaşık 1 günde, maya hücrelerinde 1,5 saatte, bakteri hücrelerinde ise toplam 20 dakikada tamamlanmaktadır.
Karyokinez: Bu evre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdan oluşur. Profaz evresinde, interfazda eşleşen kromatin şekil değiştirerek, kromozom haline gelirken aynı zamanda çekirdek zar, çekirdekçik ve organeller de eriyip kaybolur. Metafaz evresinde, kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlemine dizilerek, iğ iplikleri haline gelmeye başlar. Anafaz evresine gelindiğinde ise, sentromerler ikiye bölünür ve kardeş kromatitler birbirinde ayrılır. İğ ipliklerine tutulan kromatitler, hücrenin zıt kutuplarına çekilerek evrenin tamamlanmasını sağlar. Karyokinezin son aşaması olan telofaz evresinde ise profaz evresinde eriyip kaybolan; çekirdek zarları, çekirdekçik ve organeller tekrar oluşur. Kromatitler, bu zarın içerisine girer. Aslında telofaz evresi, profaz evresinin tam tersidir diyebiliriz. Karyoniz evresi tamamıyla bittikten sonra sitoplazma bölünmesi başlar.
Sitoplazma Bölünmesi: Bu evre, bitki ve hayvanlarda farklı gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde tam ortadan boğumlanma gerçekleşirken, bitki hücrelerinin ortasında bir ara lamel oluşur. Oluşan bu ara lamele, orta lamel de denilmektedir. Boğumlanma ve lamel oluşumu sonrası, mitoz bölünme tamamlanır. Sitoplazma bölünmesinin de tamamlanması ile 2 yeni hücre oluşmuş olur. Bitki ve hayvanlardaki sitoplazma bölünmesi dışında bir fark daha vardır. Mitoz bölünme esnasında iğ ipliklerini hayvan hücresinde sentrozomlar, bitki hücrelerinde ise sitoplazma gerçekleştirmektedir.
