Ribozom Nedir? Görevi ve Özellikleri Nedir?
Her canlı hücrede protein sentezinden görevli olan organele ribozom denir. Ribozomlar, tüm hücre tiplerinde bulunan yapılardır, bu nedenle hem prokaryotik organizmalarda hem de ökaryotik organizmalarda bulunur. Tüm canlı hücrelerindeki kısımdan virüsleri hariç tutmak gerekir. Çünkü virüsler canlı varlıklar değildir, virüslerde ribozom organeli bulunmaz. Virüsler yerleştikleri hücrenin ribozomunu kullanırlar.
Ribozom; prokaryot hücrerelerde sitoplazmada serbest halde, ökaryot hücrelerde ise sitoplazmada serbest halde bulunur. Hücre zarına ve endoplazmik retikuluma yapışık halde bulunan ribozom, yaklaşık 20 nanometre boyutundadır. Ribozomal RNA, mesajcı RNA ve taşıyıcı RNA olmak üzere 3 çeşit ribozom türü vardır.
Ribozomun Görevi Nedir?
Ribozomun, endoloplazmik retikulum ve hücre zarına tutunarak protein sentezlemek gibi bilinen ve hayatsal önem taşıyan temel bir görevi vardır.
Hücrenin tüm faaliyetlerinin sürdürüldüğün enzimlerde, protein bulunmaktadır. Aslında genlerden çıkan kodlara bakıldığı zaman ribozom aracılığıyla protein üretilmesini sağlandığını görebiliriz. Sonuç olarak ribozom yönetici bir organel görevine sahiptir.
Ribozomun Yapısı
Ribozom; kloroplast, mitokondri ve granüllü endoplazmik retikulumda bulunan 120-200 Å ( angström ) çapıyla, hücre içerisinde bulunan en küçük organel olma özelliğini taşır. Ribozomun yaklaşık %65 kadarı rRNA, geri kalan %35’lik bir kısmı ise ribozomal yapıdaki proteinlerden oluşur.
Ribozomun tüm canlı hücrelerde birbirine benzeye bir yapısı vardır. Ribozomlar; büyük alt birim ve küçük alt birim olmak üzere iki bölümden oluşur. Ribozomun yapısında 80 çeşit protein bulunmaktadır. Ribozomda bulunan RNA, ribozomun metabolizmasını sürdürmekle görevlidir. Ribozom proteinleri, yalnız RNA üzerinde yer almaz. Ribozomun çevresini proteinler kapatır. Bu protein ribozomu çepeçevre sararak yapısını sabitler. Böylece ribozom daha kolay çalışır.
İki alt birimden oluşan ribozomlar; ökaryotların büyük alt biriminde 60S, küçük alt biriminde ise 40S’tir. Bu alt birimler 80S’lik ökaryot ribozomunu oluşturur. Prokaryotlardaki ribozm yapısına bakıldığında ise; büyük alt birim 50S, küçük alt birim ise 30S’tir. Bu alt birimlerin birleşimi ise 70S’lik prokaryot ribozom yapısını oluşturur.
Ribozom işlevi
Ribozomlar protein sentezinde rol oynar ve bu nedenle pankreas hücreleri gibi yüksek protein sentezi oranlarına sahip hücrelerde daha fazla miktarda bulunur. Yüksek sentez oranına sahip hücrelerde, aynı haberci RNA molekülü tarafından birleştirilen ribozom grupları olan poliribozomların ortaya çıkması yaygındır. Ribozomda sentezlenecek polipeptit zincirini oluşturacak amino asit dizisinin kodunu içeren haberci RNA’dır.
Ribozomun Özellikleri Nelerdir?
Ribozomun en temel özelliği genetik kodlar sayesinde protein üretimini gerçekleştirmesidir. Hücrenin yaşamasından ve yönteminden de sorumlu olan ribozomun temel özellikleri dışında başka farklı özellikleri de mevcuttur. Ribozomun özellikleri şunlardır:
- Ribozom, endoplazmik retikulum ya da hücre zarında bulunur.
- Ribozomlar, yapı olarak tüm canlı hücrelerde benzer özellikler gösterir. Fakat içeriğindeki proteinler farklılık göstermektedir.
- Ribozomun zarı bulunmaz.
- Hücrenin birçok yerinde ribozoma rastlamak mümkündür.
- Mitokondride de ribozomlar
- Her hücrede ihtiyaca göre bulunan ribozomlar, genel anlamda sayısal değer olarak on binlerle ifade edilebilir.
- Alt ve üst birimler sentezleme işlemi sırasında birleşir. Daha sonra tekrar ayrılır.