Sisamlı Aristarkus Kimdir? Buluşları Nelerdir?

Sisamlı Aristarkus, buluşlarıyla tarihe damgasını vurmuş ünlü matematikçi ve astronomlardan biridir. Zamana devrim niteliğindeki hipotezleriyle damgasını vuran Sisamlı Aristarkus, Dünya’nın değil Güneş’in evrenin sabit merkezi olduğunu iddia etti. O dönemlerde öngörülenlere karşı çıkmak oldukça tehlikeli olduğu halde, bu iddia, Dünya’nın evrenin merkezi olduğuna inanan insanlarda bir heyecan yarattı.

Sisamlı Aristarkus, “Güneşin ve Ayın Büyüklüğü ve Uzaklığı Üzerine” adlı bilimsel çalışmanın yazarıdır. Bu kitapta, gezegenimiz ile Güneş arasındaki olası mesafenin o zaman olduğu en doğru hesaplamalardan birini açıkladı ve gösterdi. Bir ifadesinde yıldızların göründüklerinden daha büyük olduğunu söyledi. Yani gökyüzünde noktalar olarak görülebilseler de bizimkinden daha büyük güneşlerdi. Evrenin büyüklüğü, iddia edilen zamanda bilim adamlarından çok daha büyüktü.

İskenderiye, Yunanistan’da, gezegenimizden Güneş’e olan mesafeyi oldukça doğru bir şekilde inceleyebilen ilk bilim adamıdır. Ayrıca Dünya ile Ay arasındaki mesafeyi de inceleyerek, bu konu hakkında da fikir vermiştir. Güneş’in Dünya’nın değil, evrenin merkezi olduğunu belirterek güneş merkezli teoriyi yaratmıştır.

Sisamlı Aristarkus’un Hayatı

Sisamlı Aristarkus, MÖ 310’da doğdu. Çok uzun zaman önce yaşamış bir adam olarak, hayatı hakkında çok fazla bilgi olmadığı halde, Yunanistan’da doğduğu, astronom ve matematikçi olduğu bilinmektedir. Tüm hayatı İskenderiye’de geçti.

Bu bilim adamının katkıları sayesinde, on yedinci yüzyılda Nikolas Kopernik, güneş merkezli teoriyi daha ayrıntılı olarak detaylandırmayı başardı. Yunanlıların matematiğinin yüzyıllar önce gelişmesine neden olan bu bilim adamı üzerinde, Mısır’ın da etkileri vardı. Ayrıca daha önce astronominin gelişmesi için Babil’den bir teşvik almıştır.

Öte yandan, Doğu’nun Büyük İskender ile açılması, o anın kavramlarına önemli ölçüde katkıda bulunan bir fikir alışverişinin yapılmasına yardımcı oldu. Bu, Sisamlı Aristarkus’un güneş merkezli teoriyi geliştirdiği bağlamdır.

Kendi dönemine bakıldığı zaman oldukça doğru teoriler geliştirebilen Sisamlı Aristarkus, MÖ 230 yılında öldü.

Sisamlı Aristarkus’un Katkıları

Sisamlı Aristarkus’un en önemli katkılarından biri, gezegenlerin Dünya da dâhil olmak üzere Güneş’in etrafında dönenler olduğunu keşfetmeyi başarmasıdır. Bu keşfe varmak için mantığını kullandı. Ayrıca, Ay’ın ve Dünya’nın boyutunu tahmin edebildi ve birbirlerinden ne kadar uzakta olduklarını görebildi.

Yıldızların gökten çok küçük görünse de, çok büyük ama çok uzak mesafelerde güneşler gibi olduklarını keşfetmeyi başardı. Bütün bu açıklamalar, Nicolaus Copernicus’in, Güneş Merkezli Teorisine miras kaldı.

Antik çağda evren hakkında sayısız teori vardı. Efsaneler, hikâyeler ve yanlış inançlar bulunan bu dönemde birçok teori, masalsı destanlara dayanıyordu. Güneş merkezli teorinin ortaya çıkışı, her şeyi kökten değiştirmiş oldu. Bu teori şu ilkelere dayanıyordu.

• Tüm gök cisimleri tek bir noktada dönmez.
• Dünyanın merkezi, Ay’ın küresinin merkezidir. Bu, ayın yörüngesinin Dünya etrafında olduğu anlamına gelir.
• Evrendeki tüm küreler (gezegenler olarak bilinir) Güneş’in etrafında döner ve Güneş, evrenin merkezindeki sabit yıldızdır.
• Dünya ile Güneş arasındaki mesafe, diğer yıldızlar arasındaki mesafeye kıyasla sadece ihmal edilebilir bir kesirdir.
• Dünya, Güneş’in etrafında dönen ve birden fazla hareketi olan bir küredir.
• Yıldızlar sabittir ve hareket ettirilemez. Dünya’nın dönüşü, hareket ediyormuş gibi görünmesini sağlayan şeydir.
• Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin hareketi, diğer gezegenlerin uzaklaşıyormuş gibi görünmesine neden olur.

Sisamlı Aristarkus Hesaplamaları

Sisamlı Aristarkus, Güneş’in Dünya’dan Ay’dan 20 kat daha uzakta olacağı sonucuna vardı. Gerçek oran yaklaşık 400 katı olmasına rağmen kullanılan prosedür doğruydu. O zamanlar mevcut olan açı ölçüm aletleri daha kesin değerler elde etmeye izin vermiyordu.

Bir ay tutulması sırasında gezegenimizin gölgesine dayanarak Ay’ın çapını Dünya’nın çapına göre hesaplamaya çalıştı. Ay’ın Dünya’dan üç kat daha küçük olduğu sonucuna vardı. (Doğru değer 3.7’dir). Bu verilerle Güneş çapının Ay’ınkinden 20 kat, Dünya’dan yaklaşık 7 kat daha büyük olduğu sonucuna vardı.

Son birkaç yüzyılda mükemmel ölçümler yaparak, artık Dünya’nın çapının Güneş’inkinin yüzde birinden daha az olduğunu biliyoruz. Elde ettiği sonuçlarda bir dereceye kadar hatalar olmasına nedeni çalışma yöntemi değil, dönemin aletlerinin eksikliğindendir. Ayrıca bir güneş yılının süresini eski bilgelerden, daha kesin bir şekilde hesapladı.

Sisamlı Aristarkus Önemi

Güneş merkezli teorinin, daha gelişmiş ve ayrıntılı çalışmalarına erişmek için 1532 yılındaki veriler toplanabilir. Bu yıl “Göksel kürelerin devinimleri” olarak adlandırıldı. Bu çalışmada teorinin 7 ana argümanı derlenmiş ve her bir argümanı gösteren hesaplamalar, daha detaylı bir şekilde yapılmıştır.

Sisamlı Aristarkus’un, “Güneş ve Ay’ın boyutları ve uzaklıkları üzerine” ve “Gök kürelerinin devinimleri üzerine” adlı başka eserleri de vardır. Kendisinin tarihe geçen tabirleri olmasa da yapmış olduğu çalışmalar insanlığın geleceğine ışık tutmuştur.

Sisamlı Aristarkus’un önemi, zamanına göre fazlasıyla gelişmiş olan güneş merkezli teoriyi ilk formüle eden kişi olması gerçeğinde yatmaktadır. Dünyanın Güneş etrafında tam bir tur yaptığını ve bunun bir yıl sürdüğünü fark etti. Ayrıca gezegenimizi Venüs ile Mars arasına yerleştirmeyi başardı. Yıldızların Güneş’ten neredeyse sonsuz uzaklıkta ve sabit olduklarını iddia etti.

Tüm bu keşiflerden, evrenin merkezinin Dünya olmadığı, Güneş olduğu fikri öğrenildi. Ayrıca, Dünya’nın sadece Güneş’in etrafında değil, kendi ekseni etrafında da döndüğünü bilmeye yardımcı oldu.