Süksesyon Nedir? Nasıl Gerçekleşir?

Aynı bölge içerisinde birbirleriyle ilişkili bir şekilde yaşan popülasyon topluluğuna komünite denmektedir. Komünitelerin en belirgin özelliği, belirli bir zaman içerisinde popülasyon içerisindeki canlı türleri değişime uğramasıdır. Belli bir bölgede yaşayan canlı türünün uzun zaman dilimi içerisinde yerini farklı canlı türüne bırakmasına süksesyon denir. On yıl veya bir türün tükenmesine bağlı olarak milyonlarca yıl bile sürebilir.

Süksesyon nedir? Sorusunun cevabını bu sürecin tanımına bakara öğrenmiş olduk, bu sürecin detaylarını öğrenerek süksesyon hakkında bilgiler edinelim. Komüniteler, dinamik bir yapıdadır. Tüm komünitelerde, sürekli tekrar eden, türler arası etkileşim kaynaklanan ve içsel dinamizmin bir kısmını oluşturan bazı değişimler olmaktadır. Bu değişimlerin etkileri minimum düzeydedir. Aynı dinamik yapı tür topluluklarını oluşturan varlık kompozisyonu, yangın, deprem, fırtına, erozyon gibi doğal afetler sonucu zamanla değişime uğramaktadır. Bu değişime süksesyon diğer bilinen adlarıyla, sıralı/yönlü değişim denilmektedir.

Süksesyon nasıl gerçekleşir? Sorusunun yanıtı için bu sürecin evrelerini incelemek gerekir. Bu süreç, temelde 6 evreden oluşmaktadır.

• Nudasyon: Başlangıç evresidir ve hızlı gelişen bir süreçtir. Yerleşilen coğrafyanın oluştuğu bu evre, kolaylıkla gözlenmektedir.
• Göç: Yerleşilen coğrafyaya ilk gelen türlerden başlayarak işgal edilmesi evresidir.
• Yerleşme: Göçen türlerin, çimlenme, büyüme ve üreme gibi aşamalarını kapsayan evredir.
• Rekabet: İlgili bölgedeki türlerin birbiri arasındaki baskın olma yarışını ifade eder.
• Reaksiyon: Tür çeşitliliği sebebiyle gerçekleşen habitat değişim evresidir.
• Son Evre(Klimaks): Komünite ekolojistleri, yaptıkları incelemede tür bileşimlerinin kendilerini yenilediği bu evreyi, durağan ve olgun komünite olarak tanımlamıştır. Ancak araştırmalar detaylandırıldığında aslında bu son evrenin durağan olmadığı, fakat değişimlerin yavaş gerçekleşmesi sebebiyle fark edilmediği kanısı varmışlardır.

Formasyon gelişiminde, ilk evre olan nudasyon ve son evre olan klimaks evreleri arasındaki her bir süksesyon birimine ser adı verilmektedir.

Süksesyon Türleri

Baraj yapımı, volkanik patlamalar, büyük yangınlar, erozyon, kuraklık ya da kasırga gibi süksesyona etki eden faktörlerdir ve komünitenin yapısını bozar. Süksesyonu daha detaylı tanımak için süksesyon türlerini inceleyelim.

Bu süreç, başlangıç noktasına göre ikiye ayrılır. Bunlar, primer süksesyon ve sekonder süksesyon’dur.

1.     Primer (Birincil) Süksesyon

Birincil süksesyon öncü türlerinin oluştuğu süksesyon türüne verilen isimdir. Bu süksesyonda, herhangi bir canlının bulunmadığı ortamlara öncü türler gelerek süreci başlatırlar. Bu süksesyon türü grubundaki süreç, binlerce yıl alabilir.

Çıplak kayalar, buzul devrinden arta kalan toprak suyun kuruduğu veya çekildiği bölgelerde yeni oluşan adalar örnek olarak verilebilir. Bu ortamlar primer süksesyonun başlamasına uygun ortamlardır.

Birincil süksesyon 4 evreden oluşur:

• Liken evresi: Bu evrede herhangi bir canlı türü bulunmaz. Liken ve toprak oluşumu başlar.
• Yosun evresi: Likenlerin baskınlığını kaybettiği evredir. Süksesyon gerçekleşir ve likenler yerini yosunlara bırakır. Yosunların gelmesiyle ortam nemlenir ve omurgasızlar ortama girmeye başlar. Omurgasızlar sayesinde toprak zenginleşmeye başlar.
• Ot evresi: Toprak zenginleşince, otlar baskınlık kazanıp, rekabet ortamında yosunları yener. Otların gelmesiyle farklı canlı grupları da ortama dâhil olur.
• Funda-çalı evresi: Bu evrede otlar baskınlığını yitirir. Böğürtlen ardıç gibi çalılar gelir. Hayvanlar bu çalıları yer, bu sayede ağaçların tohumları ortamda yayılır.
• Ağaç evresi: Bu evrede ağaçlar, çalılardan daha baskın olarak, ortamı ele geçirir. Ağaçların ortamı ele geçirmesiyle canlı çeşitliliğinin arttığı bir komünite oluşur.

2.     Sekonder (İkincil) Süksesyon

Sekonder süksesyonda önceden bir canlı türü bulunmaktayken, bu canlı türleri doğal etkisiyle veya insanların etkisiyle hasar görmüş ortamlardır. Bu ortamlarda toprak yapısını kaybetmediği için canlı grubu zamanla kendini onarır ve geliştirir.

İnsanların neden olduğu orman yangınları, ağaç kesimleri gibi bazı nedenler veya sel, erozyon, deprem, volkanik patlamalar gibi doğal afetler sonucu komünite zarar görür. Zarar görmüş olan bu ortam primer süksekyon grubunun oluşması için uygun koşulları sağlarken primer süksesyon grubunda yer alan canlı türlerinin yerine genelde yenileri gelmezken eski yapı yeniden oluşturulmaya çalışılır.

Bunu bir örnek ile açıklayalım:

• Durağan bir yaprak döken orman topluluğunu örnek alalım.
• Bu orman topluluğunda doğal yollarla ya da insanların etkisiyle yangın çıktığını düşünelim. Çıkan yangın ormana zarar verecektir.
• Çıkan yangın toprak dışındaki bitkileri yok eder.
• Otlar ve diğer otsu bitkiler ağaçlardan önce büyüyecektir.
• Küçük çalılar ve ağaçlar bölgeyi kolonileştirir.
• Kolonileşen ağaç türlerinden, hızlı büyüyen yaprak dökmeyen ağaçlar dolulukta, gölgeye duyarlı ağaçlar ise arazide gelişecektir.
• Kısa ömürlü ve gölgeye toleranssız yaprak dökmeyen ağaçlar, yaprak döken daha uzun ağaçların boylarının uzama neticesinde ölür. Ekosistem başladığı noktaya geri döner.