Tek Hücreli Canlı Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Hayvan ve bitkilerin yapısın hücrelerden meydana gelir. Bazı bitki ve hayvanlar ise yalnızca bir hücreden meydana gelir. Tek hücreli canlılar, dünyada hemen hemen 4 milyar yıl önce oluşmuş ve günümüze kadar varlıklarını devam ettirebilmiş ilk canlılardır.

Tek hücreli canlılar çok küçük olmaları nedeniyle sadece mikroskop altında inceleme yapıldığında görülebilirler. Elektron mikroskobunun bulunmasıyla birlikte tek hücreli canlıların hücre içi yapısını da incelemek mümkün oldu.

Tek hücreli canlılar hücre yapısına göre iki çeşide ayrılır. Bu hücre tipleri; prokaryotik ve ökaryotik hücrelerdir. Tek hücreli canlılar örnek olarak; öglena, amip, bakteri ve mantarlar gösterilebilir.

Prokaryotik Hücreler: Zarla çevrili organelleri ve çekirdekleri yoktur. DNA halkasal bir yapıdadır. Çekirdek gibi bir yapı içerisinde bulunmaz, sitoplazma içerisinde çıplak halde bulunur. Bakteriler, mavi yeşil algler, arkeler prokaryotik hücre yapılı tek hücreli canlılara örnektedir.

Ökaryotik Hücreler: Organalleri zarla çevrilidir. Çekirdekleri vardır. Bakteri, arke, mavi yeşil algler dışındaki tek hücreli canlı grupları, ökaryotik hücre yapısındadır. Amip, öglena, algler, terliksi hayvan, küf mantarı, şapkalı mantar gibi canlı grupları ökaryotik hücre yapısına sahiptir. Ökaryotik canlılar, prokaryotların gelişmesi ve evrimleşmesi neticesinde oluşmuşlardır.

Tek Hücreli Canlıların Özellikleri Nelerdir?

Tek hücreli organizmalar, tüm canlı varlıklar arasında en küçük ve en basit olanıdır ve genellikle fotosentez veya kemosentezden organik maddenin ayrışmasına, parazitizme veya avlanmaya kadar çok çeşitli metabolik işlevler uygulayan çok sayıda habitatta yaşarlar.
Tek hücreli canlılar özellik olarak çok hücreli canlılardan farklıdır. Çok hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler birçok farklı hücreler tarafından gerçekleştirilirken, tek hücreli canlılarda bütün yaşamsal faaliyetler tek bir hücre üzerinden sağlanır.

Tek hücreli canlıların özellikleri şunlardır:

• Tek hücreye sahiptirler.
• Solunum, boşaltım, sindirim, hareket ve beslen gibi yaşamsal faaliyetlerin hepsi tek hücrede gerçekleşir.
• Tek hücreli canlıların bazıları prokaryot, bazıları ise ökaryot hücre yapısına sahiptir.

Tek Hücreli Canlılar Nasıl Hareket Eder?

Tek hücreli canlıların bir diğer ismi protozoa’dır. Tek hücreli canlılar, insanlar ve hayvanlarda olduğu gibi gelişmiş hareket organlarına sahip değildirler. Tek hücreli canlılar hareketlerini, sitoplazma veya hücre zarında oluşan bazı özel yapılarla sağlayabilirler.

Tek hücreli canlılarda hareket; bulunulan ortamla pasif bir şekilde ya da özel yapılarla aktif olarak sağlanabilir.

1. Pasif Hareket

Pasif hareket türünde canlı yer değiştirmek için kendi enerjisini kullanmaz. Bulunduğu veya yaşadığı ortamın hareket etmesiyle, canlı hareket sağlamış olur. Pasif hareket türünde hareket eden canlılara örnek olarak suda yaşayan tek hücreli canlılar gösterebilir.

2. Aktif Hareket

Bazı tek hücreli canlılarda hareketin sağlanması hücre zarında oluşan özel yapılar sayesinde sağlanır. Canlı bir uyarana bağlı olarak ve enerji harcayarak yer değiştirmesine olayına taksis ( göçüm ) denir.

Taksis hareketler; yalancı ayaklar, siler veya kamçı kullanılarak gerçekleştirilebilir. Taksis hareketi, uyaran yönündeyse pozitif taksis, uyaranın zıttı yöndeyse zıt taksis adını alır. Örneğin; öglenanın ışığa doğru giderek pozitif fototaksis hareketi, amip ısı kaynağından uzaklaşarak negatif termotaksis bir hareket yapmış olurlar.

• Amipsi Hareket: Kök ayaklılar adı verilen amip gibi bazı tek hücreli canlılar, sitoplazmada bulunan ve kasılıp gevşeme özelliğine sahip proteinleri sayesinde yalancı ayaklar oluşturup hareket ederler.
• Sil Hareketi: Hücre yüzeyinden çıkan küçük sil uzantısı sayesinde tek hücreli canlı hareket eder. Sil hareketi ile yer değiştiren tek hücreli canlılara örnek olarak; paramesyum olarak da adlandırılan terliksi hayvan gösterilebilir.
• Kamçı Hareketi: Kamçı, flagella ya da flagellum olarak da bilinen organeller sayesinde tek hücreli canlıların hareketini sağlayan yapıdır. Kamçı; ince, uzun ve iplik benzeri bir organeldir. Kamçılar protein yapılır. Kamçılar, su içerisinde burgu hareketi yaparak tek hücreli canlının yer değiştirmesini olanak sağlar.

Tek Hücreli Canlılar Nasıl Beslenir?

Tüm canlılar beslenme yönünde farklı stratejiler izlerler. Bazıları avlanır bazıları ise üzerinde yaşadığı canlıdan ihtiyaçlarını karşılar. Tek hücreli canlılarda beslenme farklı şekillerdedir. Bazı tek hücreli canlılar fotosentez veya kemosentez yoluyla kendi besinlerini kendileri üreterek beslenirler. Bu şekilde beslenen tek hücreli canlılara örnek olarak bakteriler ve öglena gösterilebilir.

Heterotrof olan bazı tek hücreliler, diğer canlıların üzerinde veya içinde yaşayarak direkt olarak onların besinlerinden faydalanır. Bu canlılar, difüzyon veya aktif taşıma yöntemiyle, hazır sindirilmiş besinleri doğrudan hücre içerisine alırlar. Bu beslenme türüne, plazmodyum adlı insan kanında yaşayarak beslenen tek hücreli canlı örnek olarak gösterilebilir.

Amip gibi bazı tek hücreli canlılar ise, besin veya kendinden daha küçük hücrelerle karşılaştıklarında yalancı ayakları sayesinde onları sarıp, hücre içerisine alarak sindirirler.  Su birikintilerinde yaşayan amip, suyun içerisinde asılı durumda duran serbest organik maddelerle de beslenebilirler.