Varşova Paktı Nedir?
Varşova Paktı, sekiz sosyalist ülkenin imzaladığı, “ Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Antlaşması “ olarak kurulan; askeri ve siyasal ortak birliktir. Varşova Paktı, 14 Mayıs 1955 tarihinde Polonya’nın başkentinde (Varşova) imzalandı. Varşova Paktını imzalayan ülkeler; Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve SSCB’dir. Antlaşma, son tarihten bir yıl önce feshetmeyen eyaletler için otomatik olarak on yıllık bir uzatma ile yirmi yıl için imzalandı ve Varşova Paktı, 1 Temmuz 1991’de dağıldı.
SSCB’nin kendi rejimine uygun ülkelerle Varşova Paktı’nı oluşturmasına yol açan nihai neden, Batı Almanya’nın NATO’ya dahil edilmesi ve 1954’te yeniden silahlandırılmasıydı. Varşova Paktı; Macaristan, Çekoslovakya ve Afganistan’ın işgalleri gibi önemli olaylarda askeri unsur olarak belirleyici rol oynamıştır.
Varşova Paktı Kurulma Nedenleri
Varşova Paktının kurulma nedeni, pakt içerisindeki güçlendirme ve dayanışmayı güçlendirmek gibi gözükse de asıl neden; 1949 yılında, sosyalist ülkelere ve sosyalizme karşı askeri etkinliklerin arttırılması ve silahlanmaya hız verilmesi amaçlanan NATO’nun kurulmasıydı.
Varşova Paktı’nın ilk temelleri, 29 Kasım – 2 Aralık 1954 tarihleri arasında SSCB önderliğinde, sekiz sosyalist ülkenin katılımıyla, Moskova’daki konferansta atılmıştır. Londra ve Paris Antlaşmaları ile Federal Almanya’nın NATO’ya girmesi ve NATO’ya bağlı olarak Batı Avrupa Birliğinin kurulması, Pakt kurucularına göre barışsever devletlerin güvenliğini tehlikeye sokuyordu. Bunu tehdit olarak göre Pakt üyeleri, giderek artan savaş tehlikesine karşı, savunma sağlayıcı önlemler almak üzere Varşova Paktı üzerinde antlaşmaya vardılar.
Varşova Paktı Maddeleri
Varşova paktını oluşturan ülkelerin antlaşmaya vardığı maddeler şu şekildedir:
- Varşova paktı üyeleri, ortak çıkarların etkilendiği tüm sorunlar için birbirlerine danışarak hareket edeceklerdir.
- Avrupa’da ortaya çıkabilecek olası bir silahlı saldırı durumunda, üyeler tek tek ya da ortak bir şekilde kendilerini savunacaklardır.
- Ortak hareket ve karar almak amacıyla, Birleşik Krallık ve Siyasal Danışma Komitesi kurulacaktır.
- Üyeler, Varşova paktı antlaşması amaçlarıyla başka bir uluslararası bağlantı gerçekleştirmeyecek ve girişim sağlamayacaklardır.
- Varşova paktına katılan ülkeler, ekonomik ve kültürel ilişkilerin ötesinde bir bağlantı kurarak dostluk ruhuyla davranacaklardır.
- Varşova paktı, toplumsal ve siyasal sistem gözetmeksizin, katılmak isteyen diğer devletlere açıktır.
- Varşova paktı antlaşmasının geçerlilik süresi 20 yıldır. Antlaşmanın bitmesine 1 yıl öncesine kadar, antlaşmayı sona erdirme isteği belirtilmezse, antlaşma süresi 10 yıl daha uzatılacaktır.
- Varşova paktına ait en yüksek siyasal organ; Siyasal Danışma Komitesi ( CPC ) ‘dir.
- İlerleyen zamanlarda Doğu ile Batı arasındaki güvenliği sağlayan başka bir pakt devreye girerse, Varşova Paktı’nın kaldırılması değerlendirilebilir.
Varşova Paktı Sonu
Paktın kuruluşundan hemen sonra, 1955 yılının Temmuz ayında Moskova’da, ABD’nin de katıldığı Avrupa güvenliğinin yararına olmak üzere, NATO ve Varşova Paktı’nın dağıtılması önerildi.
Varşova Paktının kuruluşundan sonra, SSCB ile üye ülkeler arasında zincirleme bir biçimde ikili anlaşmalar imzalandı. SSCB; Polonya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Almanya ile kuvvet statü anlaşmaları imzaladı. Aynı anlaşmayı, 1968 yılında Çekoslovakya’yla imzaladı.
Varşova Paktının çok uluslu silahlı kuvvetlerinin tek ortak eylemi 1968 yılının Ağustos ayındaki Çekoslovakya’nın işgali olmuştur. Bu harekata, Romanya ve Arnavutluk katılmamıştır.
Arnavutluk, 1962 – 1968 yılları arasında çalışmalara katılmadığı Varşova Paktından 1968 yılında, Çekoslovakya ise işgalinden sonra kesin olarak çekilmiştir.
1956 yılında Paktın askeri kanadına katılan Doğu Almanya ise, Batı Almanya ile birleşince 1990 yılında Varşova Paktından çekilerek, NATO’ya katılmıştır.
1991 yılında ise SSCB’nin dağılmasıyla, üye devletlerde sosyalist rejimden çok partili parlementer sisteme geçmişlerdir. Siyasal bakımdan Avrupa’nın iki bloklu yapısı da ortadan kalkınca, Varşova Paktı, 1 Temmuz 1991’de dağıtıldı. Böylece savaş sonrası oluşan Avrupa’nın iki kutuplu askeri yapısı da tarihe karışmış oldu.